Sûrelerin başlangıç cümleleri anlamında bir tefsir terimi.
"Bir şeyin evveli; açış, giriş, başlangıç" anlamındaki fatihanın çoğulu olan fevâtih ile sûrenin çoğulu olan süver kelimesinin birleşmesinden meydana gelmiştir.
İnsanlara hitap ederken söze onların ilgisini çekecek bir ifade ile başlamak edebî sanatlardan biri olarak kabul edilir. Üstün edebî özelliklere sahip bulunan Kur'ân-ı Kerîm'in sûrelerinin başlangıçları bu açıdan incelenmiş, gerek müstakil kitaplarda gerekse tefsir, tefsir usulü ve Kur'an ilimlerine dair eserlerde konu üzerinde etraflıca durulmuştur. Bu konuya ilmî ve edebî açıdan bakış yapan âlimler, her bir sûrenin hem ifade şekli hem de mâna itibariyle muhatabın ilgisini çekecek, âdeta onu dinlemeye zorlayacak çarpıcı bir ifade ile başladığını tesbit etmişlerdir.” (1)
“Dinleyicinin ilgisini çekmek için söze tatlı, akıcı, ince ve güzel bir üslupla başlamak esastır. Belağatın ana ilkelerinden olan söze güzel başlamak prensibi, Kur’ân-ı Kerim’de sûre başlarında en güzel ve en olgun örneklerini vermiştir. Kur’ân’daki 114 surenin tamamını Suyuti (911/1505) Başlangıç itibariyle 10 grupta toplayıp, şu başlıklar altında incelemiştir:
1) Allah’ı övme ile başlayan sureler: 14 tanedir.
a) Elhamdulillah ile başlayanlar:Fatiha, En’am, Kehf, Sebe’, Fatır.
b) Tebareke ile başlayanlar: Furkan, Mülk.
c) Tesbih ile başlayanlar: İsra, Hadid, Haşr, Saff, Cuma, Teğabun, A’la.
2) Hurufu Mukatta’a ile başlayan sureler: 29 tanedir.
a) Tek harfliler: Sâd (Sad) Kâf (Kaf) Nûn (Kalem)
b) İki harfliler: Tâ-Sîn. (Neml) Yâ-Sîn (Yasin) Hâ-Mîm (Mü’min, Fussilet, Casiye, Ahkaf, Zuhruf, Duhan) Tâ-Hâ (Taha)
c) Üç harfliler: Elif-Lâm-Mîm. (Bakara, Al-i İmran, Ankebut, Rum, Lokman, Secde) Elif-Lâm-Ra. (Yunus, Hud, Yusuf, İbrahim, Hicr) Tâ-Sîn-Mîm. (Kasas, Şuara)
d) Dört harfliler: Elif-Lâm-Mîm-Sâd. (A’raf) Elif-Lâm-Mîm-Ra. (Ra’d)
e) Beş harfliler: Kâf-Hâ-Yâ-Ayn-Sâd. (Meryem) Hâ-Mîm-Ayn-Sîn-Kâf (Şura)
3) Nida ile başlayan sureler: 10 tanedir.
a) Ey insanlar ile başlayanlar: Nisa, Hac
b) Ey iman edenler ile başlayanlar: Maide, Hucurat, Mümtahine
c) Ey Nebi ile başlayanlar: Ahzab, Talak, Tahrim
d) Ey bürünüp sarınan ile başlayanlar: Müzzemmil, Müddessir.
4) Haber cümlesi ile başlayan sureler: 21 tanedir. İsim, fiil veya edatlarla başlatılmıştır. Enfal, Tevbe, Nahl, Enbiya, Mü’minun, Nur, Zümer, Muhammed, Fetih, Kamer, Rahman, Mücadele, Hakka, Mearic, Nuh, Abese, Kadr, Beyyine, Karia, Tekasür, Kevser.
5) Yemin ile başlayan sureler: 17 tanedir.
a) Vav ile başlayanlar: Saffat, Zariyat, Tur, Necm, Mürselat, Naziat, Buruc, Tarık, Fecr, Şems, Leyl, Duha, Tin, Adiyat, Asr.
b) La Uksimu ile başlayanlar: Kıyame, Beled.
6) Şart ile başlayan sureler: 7 tanedir. “İza” ile başlar. Vakıa, Münafikun, Tekvir, İnfitar, İnşikak, Zilzal, Nasr.
7) Emir ile başlayan sureler: 6 tanedir.
a) Kul ile başlayanlar: Cin, Kâfirun, İhlâs, Felak, Nas.
b) İkra ile başlayan: Alak.
8) Soru ile başlayan sureler: 6 tanedir.
a) “E” ile başlayanlar: İnşirah, Fil, Maun.
b) Hel ile başlayanlar: İnsan, Ğaşiye.
c) “Amme” ile başlayanlar: Nebe.
9) Dilek ile başlayan sureler: 3 tanedir.
a) “Veyl” ile başlayanlar: Mutaffifin, Hümeze.
b) “Tebbet” ile başlayan: Leheb.
10) Ta’lil ile başlayan sureler: 1 tanedir. Kureyş.” (2)
DİPNOTLAR
1- Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1995, XII.
2- Muhammed Salih el-Useymîn-Muhammed Nasıruddin el-Elbani, Tefsir Usulü.