Konuya cevap cer

Cevap: On Dördüncü Reşha - Sayfa: 301

DÖRDÜNCÜ KATRE: Kur’ân’ın felsefî mesâil-i kevniyenin bir kısmında ihmal ile, bir kısmında ipham ile, öteki kısmında icmal ile işaret ettiği derece-i i’câzı altı nükte zımnında izah ediyoruz.

Birinci nükte:

S: Niçin Kur’ân da hikmet ve felsefe gibi kâinattan bahsetmiyor?

C: Felsefe hakikattan udûl etmiş, kâinata mânâ-yı ismiyle bakarak, kâinatı kâinat hesabına istihdam ediyor. Kur’ân ise, Haktan hak ile nâzil olmuş, hakikate gidiyor. Mevcudata mânâ-yı harfiyle bakarak Hâlıkının hesabına istihdam ediyor.

S: Ulvî ve süflî ecramın mahiyetleri, şekilleri, hareketleri hakkında fennin verdiği beyanat gibi beyan lâzımken müphem bırakılmıştır.

C: Bu gibi meselelerde ipham daha mühimdir. Ve icmal daha cemîl ve güzeldir. Çünkü, Kur’ân, istitradî ve tebeî olarak; Cenâb-ı Hakkın zâtına, sıfâtına istidlâl için kâinattan bahsediyor. İstidlâlin birinci şartı, delilin neticeden daha zahir ve malûm olması lâzımdır. Eğer fencilerin iştihası gibi “Şemsin sükûnuna, arzın hareketine bakmakla Allah’ın azametini anlayınız” demiş olsaydı, delil müddeadan daha hafî olurdu. Ve insanların ekserisi, ekser zamanlarda fehmedemediklerinden inkâra zehab ederlerdi. Halbuki, irşad ve hidayet zamanlarında cumhurun derece-i fehimleri nazara alınarak ona göre söz söylemek icab eder. Maahaza, ekseriyete yapılan mürâattan, ekalliyette kalanın mahrumiyeti neş’et etmez. Çünkü onlar da istifade ediyorlar. Amma mesele mâkûse olursa, ekseriyet mahrum kalır, istifade edemez. Çünkü fehimleri kasırdır.

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	Hakk: doğru, gerçek. Cenâb-ı Allah’ın ismi
Hâlık: herşeyi yaratan Allah	arz: yer, dünya
azamet: büyüklük, yücelik	bahsetmek: bir konu üzerinde söz söylemek, konuşmak
beyan: açıklama, izah	beyanat: açıklamalar, izahlar
cemil: güzel	cumhur: çoğunluk
delil: kanıt	derece-i fehim: anlayış derecesi
derece-i i’câz: mu’cizelik derecesi	ecram: gök cisimleri
ekalliyet: azınlık	ekser: çoğunluk
ekseriyet: çoğunluk	fehim: anlayış, kavrayış
fehmetmek: anlamak	felsefî: felsefeyle ilgili, felsefeye ait
fen: bilim	fenci: bilimle uğraşan
hafî: gizli	hakikat: asıl, gerçek
hidayet: doğru ve hak olan yol, İslâmiyet	hikmet: eşyanın faydalarını gösteren ilim
icab: gerektirme, lüzum	icmal: özet
ihmal: önemsememe, terk etme	inkâr: reddetme, kabul etmeme
ipham: gizleme, üstü kapalı bırakma	irşad: doğru yolu gösterme, uyarma
istidlâl: delil getirme, akıl yürütme	istihdam etmek: çalıştırmak, kullanmak
istitradî: asıl konunun dışında söz gelişi anlatılan başka bir konu	kasır: eksik, noksan
katre: damla	kâinat: evren
maahaza: bununla beraber, bununla birlikte	mahiyet: bir şeyin aslı, öz nitelik, özellik
mahrum: yoksun	mahrumiyet: yoksun kalma
malûm: bilinen, belli	mesâil-i kevniye: yaratılışla ilgili meseleler
mevcudat: var edilenler, varlıklar	mâkûse: ters
mânâ-yı harfî: harf gibi; birşeyin kendisini değil de san’atkârını, ustasını, sahibini bildirip tanıtan mânâsı	mânâ-yı ismî: isim gibi; bir şeyin bizzat kendisine bakan ve kendisini tanıtan mânâsı
müddeâ: iddia edilen şey	müphem: kapalı
mürâât: gözetme, koruma	nazara almak: göz önünde bulundurmak
neş’et etmek: çıkmak, yetişmek	nâzil olmak: inmek
nükte: ince anlam	süflî: alçak, küçük
sükûn: hareketsiz durma, sabit olma	sıfât: nitelikler, özellikler
tebeî: başka birşeye tabi olan, ikinci derecede	udûl: ayrılma, yoldan çıkma, sapma, vazgeçme
ulvî: yüksek, büyük	zahir: açık, görünen
zehab: yanlış düşünce, zihnen bir yola sapmak	zât: kendi
zımn: iç	şems: güneş