Konuya cevap cer

Cevap: Şûle - Sayfa: 308

“ağa” nazarıyla âleme bakıyor. Bu itibarla herbir masnuda, iki cihet vardır. Bir ciheti, kendi zât ve sıfâtından ibarettir. Diğer ciheti, Sânie ve Esmâ-i Hüsnâdan kendisine olan tecelliyata bakar.

İkinci cihetin dairesi daha geniş ve mealce daha kâmildir. Zira, bir harf kendi zâtına bir harf miktarı—o da bir vecihle—delâlet eder. Kâtibine çok vecihlerle delâlet eder. Ve kâtibini, bakanlara tarif ve tavsif eder.

Kezalik, kudret-i ezelî kitabından olan bir masnu, kendi nefsine kendi cirmi kadar ve bir vecihle delâlet eder, ama Nakkaş-ı Ezelîye pek çok vücuhla delâlet eder. Ve kendisine tecellî eden esmâdan uzun bir kasideyi inşâd eder. Kavâid-i mukarreredendir ki, “Mânâ-yı harfî, kastî hükümlere mahkûm-u aleyh olamaz. Ve o mânâ-yı harfînin inceliklerine tetkikat yapılamaz. Fakat mânâ-yı ismi, sâdık, kâzip her hükme mahal olur.” Bu sırra binaendir ki mânâ-yı ismîyle kâinata bakan felâsifenin kitaplarında kâinata âit hükümler, nefsülemirde örümceğin nescinden zayıf ise de, zahire göre daha muhkem görünüyor.

Ehl-i kelâm, felsefî meselelerde ve ulûm-u kevniyeye mânâ-yı harfiyle, istidlâl için tebeî bir nazar ile bakıyor. Hattâ şemsin sirac olması, arzın beşik, cibâlin evtad olması, ehl-i kelâmın müddealarını ispata kâfidir. Hattâ ehl-i kelâmın reyleri, hiss-i umumîye ve tearüf-ü âmme mutabık olduktan sonra, vakıa mutabık olmasa bile onların müddeâsına zarar vermez ve tekzibe de müstehak olmazlar. Bunun içindir ki, ehl-i kelâmın reyleri mesâil-i felsefiyede ednâ ve zayıf görünür. Amma mesâil-i İlâhiyede demirden daha metindir.

Esmâ-i Hüsnâ: Allah’ın en güzel isimleri	Kavâid-i mukarrere: yerleşmiş kaideler, kurallar
Nakkaş-ı Ezelî: Ezelî Nakkaş; ezelden beri herşeyi san’atlı bir şekilde işleyen ve nakışlarla süsleyen Allah	Sâni: herşeyi san’atla yaratan Allah
arz: dünya, yeryüzü	binaen: -dayanarak
cibâl: dağlar	cihet: yön, taraf
cirm: cisim, büyüklük	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
ednâ: en basit, en aşağı	ehl-i kelâm: kelâmcılar, iman esaslarını dinî ve aklî deliller ışığında ele alıp ispata çalışan âlimler
esmâ: isimler	evtad: direkler
felsefî: felsefeyle ilgili	felâsife: felsefeciler
hiss-i umumîye: umumun hisleri, genelin duyguları	hüküm: karar
ibaret: meydana gelen, oluşan	inşâd etmek: şiir okumak
istidlâl: delil getirme, akıl yürütme	itibarla: bakımından
kaside: övgü şiiri	kastî hüküm: bir şeyin bizzat kendisi hakkında “bu doğrudur veya yalandır” şeklinde verilen hüküm; bilerek, birinci derecede karar konusu
kezâlik: bunun gibi, böylece	kudret-i ezelî: ezelî kudret; Allah’ın bütün zamanları kuşatan kudreti, güç ve iktidarı
kâmil: mükemmel, noksansız	kâtib: yazan, yazar
kâzip: yalan	mahal olma: yer, mekân olma
mahkûm-u aleyh: bizzat kendisi üzerine hüküm binâ edilen (yani bu kaideyi şöyle açıklayabiliriz	masnu: san’at eseri
meal: anlam	mesâil-i felsefiye: felsefe meseleleri
mesâil-i İlâhiye: İlâhi meseleler	metin: sağlam, kuvvetli
muhkem: sağlam	mutabık: uygun
mânâ-yı harfî:  harf gibi; bir şeyin kendisine değil de başkasına delâlet eden mânâ;  birşeyin kendisini değil de san’atkârını, ustasını, sahibini bildirip  tanıtan mânâsı	müddeâ: iddia edilen şey
müstehak olmak: lâyık olmak, hak etmek	nazar: bakış, görüş
nefsülemir: gerçek, işin özü	nesc: dokuma, örme
rey: görüş, fikir, hüküm, oy	sirac: kandil, lamba
sâdık: doğru	tavsif: vasıflandırma, niteleme
tebeî: dolaylı	tecelliyat: tecelliler, yansımalar
tecellî: yansıma, görünme	tekzib: yalanlama
tetkikat: araştırmalar, incelemeler	teârüf-ü âmme: umumun anlayacağı tarz, umumun bilgi ve idrak seviyesi
ulûm-u kevniye: kâinat ve dünya ile ilgili ilimler	vakıa: olay
vecih: yön, taraf	vücuh: vecihler, yönler
zahir: açık, görünen	zira: çünkü
zât: bir kimsenin kendisi	âlem: dünya, kâinat
şems: güneş