Esbab-ı Maddiye Yalnız Terkip Eder. İfadesinin İzahını Yapar mısınız?
Yazar: Sorularla Risale, 12-1-2010
Su, toprak, hava ve ışığın bir araya gelerek bir koyunu yaptığını farzedelim. Koyun, yalnız maddeden yapılmıyor. Başta, ruhu olmak üzere, onlarca duyguları vardır. Bunlar ise ne toprakta, ne su da ve ne de hava ve ışıkta vardır. Bu dört unsur, kendinde bulunmayan akıl ve duyguları yoktan var etmeleri de mümkün değildir.
Öyle ise; sebepler var olan şeyleri bir araya getirip terkip yapabilir. Soru konusu olan paragrafın öncesinde denildiği gibi,
"Sen bir mevcutsun. Eğer Kadîr-i Ezelî'ye kendini versen, bir kibrit çakar gibi hiçten, yoktan, bir emirle, hadsiz kudretiyle, seni bir anda halk eder. Eğer sen kendini O'na vermezsen, belki esbâb-ı maddiyeye ve tabiata isnâd etsen, o vakit sen, kâinatın muntazam bir hülâsası, meyvesi ve küçük bir fihristesi ve listesi olduğundan, seni yapmak için kâinatı ve anâsırı ince elekle eleyip hassas ölçülerle aktâr-ı âlemden senin vücudundaki maddeleri toplamak lâzım gelir."(1)
Sebeplerde, bu ince ölçüyü yapacak şuur olmadığı için bu sebepler ihtimâli muhâldır, hurâfedir, demektir.
