Birinci Kısım - Sayfa 89
وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ 
1 وَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ 2
gibi tevhidi ve âhireti ifade eden fezlekeler ve hâtimelerde ne kadar yüksek birbelâğat ve meziyetler ve cezâletler ve nükteler bulunduğunu, Yirmi Beşinci Sözün İkinci Şûlesinin İkinci Nurunda o fezleke ve hâtimelerin pek çok nüktelerinden vemeziyetlerinden on tanesini beyan ederek, o hülâsalarda bir mu’cize-i kübrâbulunduğunu muannidlere de ispat etmiş.
Evet, Kur’ân, o teferruat-ı şer’iye ve kavânin-i içtimaiyenin beyanı içinde birdenmuhatabın nazarını en yüksek ve küllî noktalara kaldırıp, sade üslûbu bir ulvî üslûba ve şeriat dersinden tevhid dersine çevirerek, Kur’ân’ı, hem bir kitab-ı şeriat ve ahkâmve hikmet, hem bir kitab-ı akîde ve iman ve zikir ve fikir ve dua ve dâvet olduğunu gösterip, her makamda çok makàsıd-ı irşadiye-i Kur’âniyeyi ders vermesiyle Mekkiye âyetlerin tarz-ı belâğatlarından ayrı ve parlak mu’cizâne bir cezâlet izhar eder. Bazan iki kelimede, meselâ, 3 رَبُّ الْعَالَمِينَ ve 4 رَبُّكَ de, رَبُّكَ tabiriyle ehadiyeti ve رَبُّ الْعَالَمِينَ ile vâhidiyeti bildirir, ehadiyet içinde vâhidiyeti ifade eder.
Hattâ bir cümlede, bir zerreyi bir gözbebeğinde gördüğü ve yerleştirdiği gibi, güneşi dahi aynı âyetle, aynı çekiçle göğün gözbebeğinde yerleştirir ve göğe bir göz yapar.
Meselâ, 5 خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَاْلاَرْضَ âyetinden sonra
6 يُولِجُ الَّيْلَ فِى النَّهَارِ وَيُولِجُ النَّهَارَ فِى اللَّيْلِ âyetinin akabinde
[NOT]Dipnot-1
“Onun kudreti herşeye galiptir; O herşeyi hikmetle yapar.” Rum Sûresi, 30:27.
Dipnot-2
“Onun kudreti herşeye galiptir, O çok bağışlayıcıdır.” Rum Sûresi, 30:5.
Dipnot-3
“Âlemlerin Rabbi.”
Dipnot-4
“Rabbin.”
Dipnot-5
“Yeri ve göğü yaratan Odur.” Hadîd Sûresi, 57:4.
Dipnot-6
“O geceyi gündüze, gündüzü de geceye geçirir.” Hadîd Sûresi, 57:6.[/NOT]
| Mekkiye âyetler: Mekke’de inen âyetler | ahkâm: hükümler, kurallar |
| akabinde: devamında | belâğat: sözün düzgün, kusursuz, yerinde, hâlin ve makamın icabına göre söylenmesi |
| beyan: açıklama | cezâlet: güzel ve güçlü ifade |
| ehadiyet: Allah’ın birliğinin herbir varlıkta ayrı ayrı tecellî etmesi | fezleke: hülasa, öz |
| hikmet: ilim, yüksek bilgi; herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerine koyan ilim | hâtime: sonuç, son bölüm |
| hülâsa: öz, özet | izhar etmek: göstermek |
| kavânin-i içtimaiye: sosyal kanunlar | kitab-ı akîde: inanç esaslarını ele alıp açıklayan kitap |
| kitab-ı şeriat: şeriat, kanun kitabı | küllî: büyük, kapsamlı |
| makàsıd-ı irşadiye-i Kur’âniye: Kur’ân-ı Kerimin doğruluğu gösterme hedefleri | meziyet: üstün özellik |
| muannid: inatçı, direnen | muhatab: hitap edilen |
| mu’cize-i kübrâ: büyük mu’cize | mu’cizâne: mu’cizeli bir şekilde |
| nazar: bakış, dikkat | tabiriyle: ifadesiyle |
| tarz-ı belâğat: belâğat tarzı | teferruat-ı şer’iye: şeriatın, İslâm hukukunun fer’i meseleleri, detayları |
| tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma | ulvî: yüce, yüksek |
| vâhidiyet: Allah’ın bütün varlıkları kaplayan birlik tecellisi | zerre: atom |
| âhiret: öteki dünya, öldükten sonraki sonsuz hayat |
|
