Konuya cevap cer

Birinci Kısım - Sayfa 90

وَهُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ der. Zemin ve göklerin haşmet-i hilkatinde kalbin dahihâtırâtını bilir idare eder der, tarzında bir beyanat cihetiyle o sade ve ümmiyetmertebesini ve avâmın fehmini nazara alan basit ve cüz’î muhavere, o tarz ile ulvî vecâzibedar ve umumî ve irşadkâr bir mükâlemeye döner.

Bir sual: “Bazen ehemmiyetli bir hakikat sathî nazarlara görünmediğinden ve bazı makamlarda cüz’î ve âdi bir hâdiseden yüksek bir fezleke-i tevhidi veya küllî birdüsturu beyan etmekte münasebet bilinmediğinden, bir kusur tevehhüm edilir. Meselâ, Hazret-i Yusuf Aleyhisselâm kardeşini bir hile ile alması içinde

1  وَفَوْقَ كُلِّ ذِى عِلْمٍ عَلِيمٌ diye gayet yüksek bir düsturun zikri belâğatçamünasebeti görünmüyor. Bunun sırrı ve hikmeti nedir?”

Elcevap: Herbiri birer küçük Kur’ân olan ekser uzun sûrelerde ve mutavassıtlarda ve çok sahife ve makamlarda yalnız iki üç maksat değil, belki Kur’ân, mahiyeti hem birkitab-ı zikir ve iman ve fikir, hem bir kitab-ı şeriat ve hikmet ve irşad gibi, çok kitapları ve ayrı ayrı dersleri tazammun ederek rububiyet-i İlâhiyenin herşeye ihatasını vehaşmetli tecelliyatını ifade etmek cihetiyle, kâinat kitab-ı kebîrinin bir nevi kıraati olan Kur’ân, elbette her makamda, hattâ bazen bir sahifede çok maksatları takibenmarifetullahtan ve tevhidin mertebelerinden ve iman hakikatlerinden ders verdiğihaysiyetiyle, öbür makamda, meselâ zâhirce zayıf bir münasebetle başka bir ders açar ve o zayıf münasebete çok kuvvetli münasebetler iltihak ederler, o makamagayet mutabık olur, mertebe-i belâğatı yükselir.

[NOT]Dipnot-1

 “Her bilenin üzerinde daha iyi bilen biri vardır.” Yûsuf Sûresi, 12:76.[/NOT]

Aleyhisselâm: Allah’ın selâmı onun üzerine olsun	Hazret-i Yusuf: [bk. bilgiler – Yusuf (a.s.)]
avâm: halk tabakası, sıradan insanlar	belâğat: sözün düzgün, kusursuz, yerinde ve halin ve makamın icabına göre söylenmesi
beyan etmek: açıklamak	beyanat: açıklamalar
cihetiyle: yönüyle	câzibedar: çekici
cüz’î: ferdî, küçük, bireysel	düstur: kâide, kural
ehemmiyetli: önemli	ekser: pek çok
fehm: anlama ve kavrama	fezleke-i tevhid: Allah’ın birliğini gösteren öz, cümle
gayet: son derece	hakikat: doğru, gerçek
haysiyetiyle: özelliğiyle	haşmet: görkem, ihtişam
haşmet-i hilkat: yaratılışın görkem ve heybeti	hikmet: ilim, fayda, gaye; herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı ve tam yerli yerinde izah eden ilim
hâtırat: hâtıra gelen şeyler, içinden geçenler	ihata: içine alma, kapsama
iltihak etmek: katılmak	irşad: doğru yolu gösterme
irşadkâr: irşad eden, doğru yolu gösteren	kitab-ı kebir: büyük kitap, kâinat
kitab-ı zikir: zikir kitabı	kitab-ı şeriat: şeriat kitabı
kâinat: evren, yaratılan herşey	küllî: genel, kapsamlı
kıraat: okuma	mahiyet: asıl, esas, nitelik
marifetullah: Allah’ı bilme ve tanıma	mertebe: derece
mertebe-i belâğat: belâğat derecesi	muhavere: karşılıklı konuşma
mutabık: uygun	mutavassıt: orta; normal uzunluktaki sûreler
mükâleme: karşılıklı konuşma	münasebet: bağlantı, ilişki
nazar: bakış, dikkat	nazara almak: dikkate almak
nevi: tür	rububiyet-i İlâhiye: Allah’ın herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması
sathî: yüzeysel	tazammun etmek: içermek, içine almak
tecelliyât: yansımalar, görüntüler	tevehhüm etmek: kuruntuya kapılmak, zannetmek
tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma	ulvî: yüce, yüksek
umumî: genel, herkese ait	zemin: yer
zâhirce: görünürde	âdi: sıradan, normal
ümmiyet: okuma yazma bilmeme