Cevap: Dokuzuncu Lem'a - Sayfa 78
Kur’âniye ve minhâc-ı kavîm-i Ehl-i Sünnet beyan edilmiştir. O zât-ı kudsînin kendine mahsus bir makamı var; hem makbûlîndendir. Fakat mîzansız keşfiyâtında hudutları çiğnemiş ve cumhûr-u muhakkıkîne çok meselelerde muhâlefet etmiş.
İşte, bu sır içindir ki, o kadar yüksek ve hârika bir kutup, bir ferîd-i devrân olduğu halde, kendine mahsus tarikatı gayet kısacık, Sadreddin-i Konevîye münhasır kalıyor gibidir ve âsârından istikametkârâne istifade nâdir oluyor. Hattâ çok muhakkıkîn-i asfiyâ, o kıymettar âsârını mütalâa etmeye revaç göstermiyorlar; hattâ bazıları men ediyorlar.
Hazret-i Muhyiddin’in meşrebiyle ehl-i tahkikin meşrebinin mâbeynindeki esaslı fark ve onların me’hazlarını göstermek, çok uzun tetkikata ve çok yüksek ve geniş nazarlara muhtaçtır. Evet, fark o kadar dakîk ve derin ve me’haz o kadar yüksek ve geniştir ki, Hazret-i Muhyiddin hatâsından muâheze edilmemiş, makbul olarak kalmış. Yoksa, eğer ilmen, fikren ve keşfen o fark o me’haz görünseydi, onun için gayet büyük bir sukut ve ağır bir hatâ olurdu. Madem fark o kadar derindir; bir temsil ile o farkı ve o me’hazları, Hazret-i Muhyiddin’in o meselede yanlışını göstermeye muhtasaran çalışacağız. Şöyle ki:
Meselâ, bir âyinede güneş görünüyor. Şu âyine, güneşin hem zarfı, hem mevsûfudur. Yani, güneş bir cihette onun içinde bulunur ve bir cihette âyineyi ziynetlendirip parlak bir boyası, bir sıfatı olur. Eğer o âyine, fotoğraf âyinesi ise, güneşin misâlini sâbit bir surette kâğıda alıyor. Şu halde, âyinede görünen güneş, fotoğrafın resim kâğıdındaki görünen mâhiyeti, hem âyineyi süslendirip sıfatı hükmüne geçtiği cihette, hakikî güneşin gayrıdır. Güneş değil, belki güneşin cilvesi başka bir vücuda girmesidir. Âyine içinde görünen güneşin vücudu ise, hâriçteki görünen güneşin ayn-ı vücudu değilse de, ona irtibâtı ve ona işâret ettiği için, onun ayn-ı vücudu zannedilmiş.
<TABLE border=0 cellSpacing=2 cellPadding=0><TBODY><TR><TD>Hazret-i Muhyiddin: (bk. bilgiler – Muhyiddîn-i Arabî)</TD><TD>Sadreddin-i Konevî: (bk. bilgiler)</TD></TR><TR><TD>ayn-ı vücud: bir varlığın aynısı</TD><TD>beyan etmek: açıklamak</TD></TR><TR><TD>cihet: yön</TD><TD>cilve: görüntü, yansıma</TD></TR><TR><TD>cumhûr-u muhakkıkîn: hakikati araştırıp bulan kişilerden oluşan seçkin topluluk</TD><TD>dakîk: çok ince</TD></TR><TR><TD>ehl-i tahkik: gerçeği bütün ayrıntılarıyla araştıran kişiler</TD><TD>ferîd-i devrân: bütün dönemlerin en seçkin kişisi</TD></TR><TR><TD>fikren: düşünce olarak</TD><TD>gayr: hariç, başkası</TD></TR><TR><TD>hakikî: asıl, gerçek</TD><TD>hudut: sınır</TD></TR><TR><TD>irtibât: bağ, ilişki</TD><TD>istifade: yararlanma</TD></TR><TR><TD>istikametkârâne: doğru bir şekilde</TD><TD>keşfen: mânevî alanlarda keşifler yaparak</TD></TR><TR><TD>keşfiyât: mânevî aleme yapılan keşifler, buluşlar</TD><TD>kutup: mânevî önder, rehber</TD></TR><TR><TD>kıymettar: değerli</TD><TD>mahsus: özel</TD></TR><TR><TD>makam: derece, yer</TD><TD>makbûlîn: kabul görmüş olanlar</TD></TR><TR><TD>men etmek: yasaklamak</TD><TD>mevsûf: nitelendirilen, vasıflandırılan</TD></TR><TR><TD>meşreb: hareket tarzı, metod</TD><TD>me’haz: kaynak</TD></TR><TR><TD>minhâc-ı kavîm-i Ehl-i Sünnet: doğru esaslar üzerine kurulmuş olan Ehl-i Sünnet yolu</TD><TD>misâl: görüntü, yansıma</TD></TR><TR><TD>muhakkıkîn-i asfiyâ: Hz. Peygamberin çizgisinde yaşayan ve hakikatleri delilleriyle bilen ilim ve takvâ sahibi büyük zatlar</TD><TD>muhalefet etme: karşı olma, aykırı davranma</TD></TR><TR><TD>muhtasaran: özet olarak</TD><TD>muâheze etmek: bir meseleyi ele alıp sorgulamak</TD></TR><TR><TD>mâbeyn: ara</TD><TD>mâhiyet: esas, ana nitelik, özellik</TD></TR><TR><TD>mîzan: tartı, ölçü</TD><TD>münhasır: sadece belli bir kişiye ait olan, sınırlı</TD></TR><TR><TD>mütalâa etme: okuma, inceleme</TD><TD>nazar: bakış, görüş</TD></TR><TR><TD>revaç: değer, kıymet</TD><TD>sukut: alçalış, düşüş</TD></TR><TR><TD>suret: şekil, biçim</TD><TD>sıfat: özellik</TD></TR><TR><TD>tarikat: mânevî ilerlemeye götüren yol</TD><TD>temsil: benzetme, örnek</TD></TR><TR><TD>tetkikat: incelemeler, araştırmalar</TD><TD>vücud: varlık</TD></TR><TR><TD>ziynetlendirmek: süslemek</TD><TD>zât-ı kudsî: kutsal derecelere ulaşan kişi</TD></TR><TR><TD>âsâr: eserler</TD><TD>âyine: ayna</TD></TR></TBODY></TABLE>
