Hadis-i Şeriflerin Kaydedilmesi
İslâm alimleri bu ayetlerden, Peygamber SAS Efendimiz’in bu hadis-i şeriflerinden gereken tavrı öğrenmişlerdir, anlamışlardır. Sahàbe-i kirâmdan itibaren; Peygamber SAS Efendimiz’e yetişmiş, onu görmüş, onun çevresinde bulunmuş müslümanlardan itibaren, Rasûlüllah’ın hayatını çok dikkatle takib etmişlerdir. Tesbitlerini, müşahedelerini, gördüklerini, duyduklarını çok ilmî metodlarla tesbit etmişlerdir, yazıya geçirmişlerdir. Rasûlüllah’ın hayatını, sözlerini son derece mükemmel ve teferruatlı bir şekilde bize intikal ettirmişlerdir.
Onların bu hususta, bu işi sağlam yapmak hususunda, ilim aleminde ortaya koydukları kendilerine mahsus usüller vardır.
Bir kere hadisin senedi vardır. Yâni bir hadisin kendisi vardır, metni vardır, tekst vardır; bir de o metnin, o rivayetin, o hükmün kimin tarafından duyulup geldiğini bildiren sened vardır, isnad zinciri vardır. Hangi sahabe duymuş, kime söylemiş, o kime söylemiş, hadis mecmuasını yazan kimseye gelinceye kadar kimin kulağından, dilinden, aklından geçerek gelmiş; bunlar tesbit edilmiştir.
Sonradan, meselâ Buhàrî hakkında söyleyelim: Buhàrî’nin bir sened zinciri var, “Ben bu hadisi şundan duydum, o Hemmâm ibn-i Münebbih’ten duydu, o falancadan duydu, o filâncadan duydu...” diye. Aradaki şahısların eserleri ortada yokken, bazı kimseler itiraz etmişlerdir, “Buhârî bunları belki doğru tesbit etmedi?” gibi. Fakat sonradan bulunan metinlerle, Hemmam ibn-i Münebbih’in sahifesi gibi bulunan tamamlayıcı metinlerle, Buhàrî’nin gerçekten dediği gibi, çok sıhhatli bir şekilde bu metinleri tesbit ettiği isbatlanmıştır.
Onlar gerçekten şahısları tenkid ederek, cerh ve ta’dil kitapları yazarak, sıhhatli rivayetleri toplamışlardır. Meselâ bir insan iyi bir insan olabilir ama, ahir ömründe hafızası zayıflar, hadisleri karıştırır; onu dahi yazmışlardır. “Ömrünün sonuna doğru bunun biraz hafızası zayıflamıştır, bazı şeyleri birbirine karıştırabilir.” gibi teferruatıyla yazmışlardır.
Dünyanın hiç bir yerinde, hiç bir şahsa, Rasûlüllah SAS Hazretleri’nin hayatının detayıyla, teferruatıyla tesbit edilmek nasib olmamıştır. Yâni dünya tarihinde şu güne gelinceye kadar hiç bir beşere nasib olmamış bir genişlikle, Rasûlüllah SAS Efendimiz’in hayatı tesbit edilmiştir: Gece ne yaptı, gündüz ne yaptı, evlendiği zaman ne yaptı, hanımıyla ne konuştu?.. Yemeği nasıl yedi, elini nasıl yıkadı, yüznumaraya nasıl gitti, nasıl geldi?.. Bu kadar detaylı hiçbir beşerin hayatı tesbit edilmemiştir.
Bu Rasûlüllah SAS’e nasîb olmuş bir mazhariyettir. Tabii bizim için de çok şâyân-ı şükran bir durumdur. Çünkü dinimizin sapasağlam bir kaynaktan, çok güzel bir metodla bize kadar malzemesi nakledilmiş oluyor.
Bu malzemeyi toplayan insanlar, ashàb-ı hadis, islâm alimleri arasında çok müstesnâ mevkiye sahiplerdir. Hattâ onlar hakkında Şerefü Ashàbil-Hadîs filân gibi özel kitaplar yazılmıştır. Hadis toplayan hadis alimlerinin şerefinin, sevabının ne kadar çok olduğunu anlatan eserler yazılmıştır, neşredilmiştir.
Bir alim bir tek hadis-i şerifi duyacağım diye, bir tek hadis-i şerifi dinleyeceğim diye bir ülkeye ziyarete gitmiştir. Tabii uçakla değil, o zamanın imkânlarıyla, yaya, binbir meşakkatle; ama o meşakkatin sevabını
’tan bekleyerek... Toza toprağa bulanarak, Rasûlüllah SAS Efendimiz’in bir hadis-i şerifini biliyormuş falanca şahıs diye Horasan’dan Kahire’ye gitmiştir, Irak’a gitmiştir. O kadar gayret göstermişlerdir.
Mâlikî mezhebinin imamı İmam Mâlik ibn-i Enes aynı zamanda fakîh idi, müftü idi. Herkesin kendisini her yönden ziyaret ettiği renkli bir şahsiyeti vardı. Büyük bir kişi idi, zamanın sultanlarının kendisine itibar ettiği bir kimse idi. Kapısını birisi çaldığı zaman sorardı:
“—Hoş geldiniz, ne yapmak istiyorsunuz? Yâni niçin geldiniz, maksadınız, arzunuz nedir?”
“—Efendim, ben bir fıkıh meselesi sormak istiyorum. Başımdan bir olay geçti de, bu hususta fetvâ istiyorum...” gibi bir şey olursa;
“—Söyle evlâdım!” derdi, soruyu dinlerdi, cevabı verirdi.
Aynı zamanda kendisi hadis alimiydi, hadis rivâyet ederdi. Hadis râvîsi, yâni kendisi hadis toplamış, başka tarafa rivayet ediyor.
“—Ey imam, biz senden hadis dinlemeğe, hadis rivayeti almağa geldik.” derlerse;
“—İçeri buyurun!” derdi.
Adamlar içeri girerlerdi. Arapların misafire en güzel ikramı buhurdur. En güzel buhurdanı yakıp götürürdü. Şimdi bilmiyorum hacca gidenler gördüler mi, Ramazanda Suudi Arabistan’a gidenler görmüşlerdir. En ön sıralarda oturan, en zengin, itibarlı, alim, yüksek şahsiyetlere buhurdanları getirirler, onlar koklarlar. Başörtülerini de böyle yanlara tutarak içlerine çekmeleri, nefes almaları, kendilerine mahsus bir şey... Kâbe’nin etrafını böyle buhurdanla tavaf ederler, millet biraz güzel koku ile tavaf yapmış olsun diye...
Odada buhur yaktırırdı, güzel koku yaktırırdı. kendisi içerde gusül abdesti alırdı. Zâten abdestli mübarek zat ama, zâten temiz ama, hadis rivayet edeceğim diye gusül abdesti alırdı. Sırf hadis rivayet etmeye duyduğu hürmetten, saygıdan dolayı... En güzel bayramlık elbisesini giyerdi, en güzel sarığını sarardı. Salona en güzel rahleyi kurdururdu. Üstüne en pahalı, en güzel örtüyü örttürürdü. Geçerdi oraya, dinleyecekleri de gayet ciddiyetle oturturdu karşısına...
“—Ben falancadan işittim. Rasûlüllah SAS Efendimiz şöyle buyurdu.” diye, tane tane, harf harf okurdu.
Onlar da yazarlardı. Yazdıklarını kontrol ederdi, ondan sonra, “Tamam, siz benden bu hadisi rivayet edebilirsiniz.” diye icazet verirdi.
Hadis alimlerinin metodu budur, hadis toplamaları bu tarzda olmuştur.
Hadis toplayan bir alimi anlatırlar, bu da önemli bu konuda... Bir hadis rivayet eden şahıs var diyorlar. Kalkıp gidiyor talebeleriyle...
O şahsın beldesine, şehrine geliyorlar, o adamı tarlada buluyorlar. Eline otu almış, atına, “Geh geh geh...” diyor, otu gösteriyor. Atı da, otu yiyeceğim diye yanına gelince, dizgininden uttuyor, otu vermiyor. Ata yakalamak için bir oyun yapmış, ot göstermiş, fakat otu yedirmemiş ata...
O talebeleriyle ondan hadis yazmağa gelen şahıs diyor ki:
“—Bu adamdan hadis alamayız. Çünkü bu atını aldattı, kendisinin güvenirlik vasfında şaibe var. Binâen aleyh bundan hadis yazamayız!” diyor, geri dönüyor.
O kadar ciddiyetle çalışmışlardır, bu onu gösteriyor.
Onun için, Peygamberimiz hakkında binlerce hadis kitabı vardır, milyonlarca hadis-i şerif vardır. Çünkü herkes gözünü dört açmış, pür-dikkat Rasûlüllah Efendimiz’i dinlemiş ve bunu güzel bir şekilde rivayet etmeğe çalışmıştır.
Yüzlerce ciltlik hadis kolleksiyonlarına sahibiz. Kelime kelime hadis-i şeriflerin bulunması için kolaylık sağlayan kitaplar hazırlanmıştır. El-Mu’cemül-Müfehres bi-Elfâzil-Hadîsin-Nebeviyye (Konkordans) gibi eserler hazırlanmıştır.
Karşılaştığımız bugünkü meseleler içinde dahi yeni/eski hiç bir mesele yoktur ki, hadis-i şerifleri tam bilirseniz, tam okumuşsanız, onun bir cevabı olmasın... Karşılaştığınız bir sosyal mesele, bir ihtilâf, bir fitne, bir sivri fikir, aykırı fikir... Mutlaka onun hakkında bir bilgi vardır. O kadar zengin bir muhtevâya sahiptir hadis-i şerif dünyası, alemi...
İslâm alimleri bu ayetlerden, Peygamber SAS Efendimiz’in bu hadis-i şeriflerinden gereken tavrı öğrenmişlerdir, anlamışlardır. Sahàbe-i kirâmdan itibaren; Peygamber SAS Efendimiz’e yetişmiş, onu görmüş, onun çevresinde bulunmuş müslümanlardan itibaren, Rasûlüllah’ın hayatını çok dikkatle takib etmişlerdir. Tesbitlerini, müşahedelerini, gördüklerini, duyduklarını çok ilmî metodlarla tesbit etmişlerdir, yazıya geçirmişlerdir. Rasûlüllah’ın hayatını, sözlerini son derece mükemmel ve teferruatlı bir şekilde bize intikal ettirmişlerdir.
Onların bu hususta, bu işi sağlam yapmak hususunda, ilim aleminde ortaya koydukları kendilerine mahsus usüller vardır.
Bir kere hadisin senedi vardır. Yâni bir hadisin kendisi vardır, metni vardır, tekst vardır; bir de o metnin, o rivayetin, o hükmün kimin tarafından duyulup geldiğini bildiren sened vardır, isnad zinciri vardır. Hangi sahabe duymuş, kime söylemiş, o kime söylemiş, hadis mecmuasını yazan kimseye gelinceye kadar kimin kulağından, dilinden, aklından geçerek gelmiş; bunlar tesbit edilmiştir.
Sonradan, meselâ Buhàrî hakkında söyleyelim: Buhàrî’nin bir sened zinciri var, “Ben bu hadisi şundan duydum, o Hemmâm ibn-i Münebbih’ten duydu, o falancadan duydu, o filâncadan duydu...” diye. Aradaki şahısların eserleri ortada yokken, bazı kimseler itiraz etmişlerdir, “Buhârî bunları belki doğru tesbit etmedi?” gibi. Fakat sonradan bulunan metinlerle, Hemmam ibn-i Münebbih’in sahifesi gibi bulunan tamamlayıcı metinlerle, Buhàrî’nin gerçekten dediği gibi, çok sıhhatli bir şekilde bu metinleri tesbit ettiği isbatlanmıştır.
Onlar gerçekten şahısları tenkid ederek, cerh ve ta’dil kitapları yazarak, sıhhatli rivayetleri toplamışlardır. Meselâ bir insan iyi bir insan olabilir ama, ahir ömründe hafızası zayıflar, hadisleri karıştırır; onu dahi yazmışlardır. “Ömrünün sonuna doğru bunun biraz hafızası zayıflamıştır, bazı şeyleri birbirine karıştırabilir.” gibi teferruatıyla yazmışlardır.
Dünyanın hiç bir yerinde, hiç bir şahsa, Rasûlüllah SAS Hazretleri’nin hayatının detayıyla, teferruatıyla tesbit edilmek nasib olmamıştır. Yâni dünya tarihinde şu güne gelinceye kadar hiç bir beşere nasib olmamış bir genişlikle, Rasûlüllah SAS Efendimiz’in hayatı tesbit edilmiştir: Gece ne yaptı, gündüz ne yaptı, evlendiği zaman ne yaptı, hanımıyla ne konuştu?.. Yemeği nasıl yedi, elini nasıl yıkadı, yüznumaraya nasıl gitti, nasıl geldi?.. Bu kadar detaylı hiçbir beşerin hayatı tesbit edilmemiştir.
Bu Rasûlüllah SAS’e nasîb olmuş bir mazhariyettir. Tabii bizim için de çok şâyân-ı şükran bir durumdur. Çünkü dinimizin sapasağlam bir kaynaktan, çok güzel bir metodla bize kadar malzemesi nakledilmiş oluyor.
Bu malzemeyi toplayan insanlar, ashàb-ı hadis, islâm alimleri arasında çok müstesnâ mevkiye sahiplerdir. Hattâ onlar hakkında Şerefü Ashàbil-Hadîs filân gibi özel kitaplar yazılmıştır. Hadis toplayan hadis alimlerinin şerefinin, sevabının ne kadar çok olduğunu anlatan eserler yazılmıştır, neşredilmiştir.
Bir alim bir tek hadis-i şerifi duyacağım diye, bir tek hadis-i şerifi dinleyeceğim diye bir ülkeye ziyarete gitmiştir. Tabii uçakla değil, o zamanın imkânlarıyla, yaya, binbir meşakkatle; ama o meşakkatin sevabını
Mâlikî mezhebinin imamı İmam Mâlik ibn-i Enes aynı zamanda fakîh idi, müftü idi. Herkesin kendisini her yönden ziyaret ettiği renkli bir şahsiyeti vardı. Büyük bir kişi idi, zamanın sultanlarının kendisine itibar ettiği bir kimse idi. Kapısını birisi çaldığı zaman sorardı:
“—Hoş geldiniz, ne yapmak istiyorsunuz? Yâni niçin geldiniz, maksadınız, arzunuz nedir?”
“—Efendim, ben bir fıkıh meselesi sormak istiyorum. Başımdan bir olay geçti de, bu hususta fetvâ istiyorum...” gibi bir şey olursa;
“—Söyle evlâdım!” derdi, soruyu dinlerdi, cevabı verirdi.
Aynı zamanda kendisi hadis alimiydi, hadis rivâyet ederdi. Hadis râvîsi, yâni kendisi hadis toplamış, başka tarafa rivayet ediyor.
“—Ey imam, biz senden hadis dinlemeğe, hadis rivayeti almağa geldik.” derlerse;
“—İçeri buyurun!” derdi.
Adamlar içeri girerlerdi. Arapların misafire en güzel ikramı buhurdur. En güzel buhurdanı yakıp götürürdü. Şimdi bilmiyorum hacca gidenler gördüler mi, Ramazanda Suudi Arabistan’a gidenler görmüşlerdir. En ön sıralarda oturan, en zengin, itibarlı, alim, yüksek şahsiyetlere buhurdanları getirirler, onlar koklarlar. Başörtülerini de böyle yanlara tutarak içlerine çekmeleri, nefes almaları, kendilerine mahsus bir şey... Kâbe’nin etrafını böyle buhurdanla tavaf ederler, millet biraz güzel koku ile tavaf yapmış olsun diye...
Odada buhur yaktırırdı, güzel koku yaktırırdı. kendisi içerde gusül abdesti alırdı. Zâten abdestli mübarek zat ama, zâten temiz ama, hadis rivayet edeceğim diye gusül abdesti alırdı. Sırf hadis rivayet etmeye duyduğu hürmetten, saygıdan dolayı... En güzel bayramlık elbisesini giyerdi, en güzel sarığını sarardı. Salona en güzel rahleyi kurdururdu. Üstüne en pahalı, en güzel örtüyü örttürürdü. Geçerdi oraya, dinleyecekleri de gayet ciddiyetle oturturdu karşısına...
“—Ben falancadan işittim. Rasûlüllah SAS Efendimiz şöyle buyurdu.” diye, tane tane, harf harf okurdu.
Onlar da yazarlardı. Yazdıklarını kontrol ederdi, ondan sonra, “Tamam, siz benden bu hadisi rivayet edebilirsiniz.” diye icazet verirdi.
Hadis alimlerinin metodu budur, hadis toplamaları bu tarzda olmuştur.
Hadis toplayan bir alimi anlatırlar, bu da önemli bu konuda... Bir hadis rivayet eden şahıs var diyorlar. Kalkıp gidiyor talebeleriyle...
O şahsın beldesine, şehrine geliyorlar, o adamı tarlada buluyorlar. Eline otu almış, atına, “Geh geh geh...” diyor, otu gösteriyor. Atı da, otu yiyeceğim diye yanına gelince, dizgininden uttuyor, otu vermiyor. Ata yakalamak için bir oyun yapmış, ot göstermiş, fakat otu yedirmemiş ata...
O talebeleriyle ondan hadis yazmağa gelen şahıs diyor ki:
“—Bu adamdan hadis alamayız. Çünkü bu atını aldattı, kendisinin güvenirlik vasfında şaibe var. Binâen aleyh bundan hadis yazamayız!” diyor, geri dönüyor.
O kadar ciddiyetle çalışmışlardır, bu onu gösteriyor.
Onun için, Peygamberimiz hakkında binlerce hadis kitabı vardır, milyonlarca hadis-i şerif vardır. Çünkü herkes gözünü dört açmış, pür-dikkat Rasûlüllah Efendimiz’i dinlemiş ve bunu güzel bir şekilde rivayet etmeğe çalışmıştır.
Yüzlerce ciltlik hadis kolleksiyonlarına sahibiz. Kelime kelime hadis-i şeriflerin bulunması için kolaylık sağlayan kitaplar hazırlanmıştır. El-Mu’cemül-Müfehres bi-Elfâzil-Hadîsin-Nebeviyye (Konkordans) gibi eserler hazırlanmıştır.
Karşılaştığımız bugünkü meseleler içinde dahi yeni/eski hiç bir mesele yoktur ki, hadis-i şerifleri tam bilirseniz, tam okumuşsanız, onun bir cevabı olmasın... Karşılaştığınız bir sosyal mesele, bir ihtilâf, bir fitne, bir sivri fikir, aykırı fikir... Mutlaka onun hakkında bir bilgi vardır. O kadar zengin bir muhtevâya sahiptir hadis-i şerif dünyası, alemi...