Konuya cevap cer

İkinci Kısım - Sayfa 282

Hem madem bu arz, kesret-i mahlûkat cihetiyle ve mütemadiyen değişen yüz binler çeşit çeşit envâ-ı zevi’l-hayat ve zevi’l-ervâhın meskeni, menşei, fabrikası, meşheri,mahşeri olması haysiyetiyle bu kâinatın kalbi, merkezi, hülâsası, neticesi, sebeb-i hilkati olarak gayet büyük öyle bir ehemmiyeti var ki, küçüklüğüyle beraber koca semâvâta karşı denk tutulmuş. Semâvî fermanlarda daima  1 رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَاْلاَرْضِ  deniliyor.

Ve madem, bu mahiyetteki arzın her tarafına hükmeden ve ekser mahlûkatına tasarruf eden ve ekser zîhayat mevcudatını teshir edip kendi etrafına toplattıran ve ekser masnuatını kendi hevesatının hendesesiyle ve ihtiyacatının düsturlarıyla öyle güzelce tanzim ve teşhir ve tezyin ve çok antika nevilerini liste gibi birer yerlerde öyle toplayıp süslettirir ki, değil yalnız ins ve cin nazarlarını, belki semâvât ehlinin ve kâinatın nazar-ı dikkatlerini ve takdirlerini ve Kâinat Sahibinin nazar-ı istihsanını celbetmekle gayet büyük bir ehemmiyet ve kıymet alan ve bu haysiyetle bu kâinatın hikmet-i hilkati ve büyük neticesi ve kıymetli meyvesi ve arzın halifesi olduğunu fenleriyle, san’atlarıyla gösteren ve dünya cihetinde Sâni-i Âlemin mu’cizeli san’atlarını gayet güzelce teşhir ve tanzim ettiği için, isyan ve küfrüyle beraber dünyada bırakılan ve azabı tehir edilen ve bu hizmeti için imhal edilip muvaffakiyet gören nev-i beni Âdem var.

Ve madem, bu mâhiyetteki nev-i benî Âdem, mizaç ve hilkat itibarıyla gayet zayıf ve âciz ve gayet acz ve fakrıyla beraber hadsiz ihtiyacâtı ve teellümâtı olduğu halde, bütün bütün kuvvetinin ve ihtiyarının fevkinde olarak, koca küre-i

[NOT]Dipnot-1 “Göklerin ve yerin Rabbi.” Ra’d Sûresi, 13:16 [/NOT]

Sâni-i Âlem: bütün varlık âlemini san’atlı bir şekilde yaratan Allah	acz: acizlik, güçsüzlük
antika: eski ve kıymetli sanat eseri	arz: dünya
azap: acı, sıkıntı, ceza	celb etmek: kendine çekmek
cihet: taraf, yön	düstur: kâide, kural
ehemmiyet: değer, önem	ekser: çoğunluk
envâ-ı zevi’l-hayat: hayat sahibi canlıların çeşitleri	fakr: fakirlik, ihtiyaç hâli
ferman: buyruk, emir	fevkinde: üstünde
gayet: son derece	hadsiz: sınırsız
halife: yeryüzünde Allah namına hareket eden insan	haysiyet: itibar, özellik
haysiyetiyle: özelliğiyle	hendese: mühendislik
hevesat: hevesler, gelip geçici istekler, arzular	hikmet-i hilkat: yaratılış hikmeti, gayesi
hilkat: yaratılış	hülâsa: özet, öz
ihtiyacat: ihtiyaçlar	ihtiyar: dileme, istek, irade
imhal etmek: müddet vermek, süre tanımak	ins: insanlar
itibarıyla: özelliğiyle	kesret-i mahlûkat: yaratılmışların çokluğu
kâinat: evren, bütün yaratılmışlar	mahiyet: esas nitelik, özellik
mahlukât: yaratılmışlar	mahşer: haşir meydanı, kıyametten sonra insanların tekrar diriltilip toplanacakları yer
masnuat: san’at eseri varlıklar	menşe: kaynak, kök
mesken: ev, mekân	mevcudat: varlıklar
meşher: sergi, fuar	mizaç: huy, tabiat, yaratılış
muvaffakiyet: başarı	mu’cize: yaratma noktasında bütün sebepleri âciz bırakan olağanüstü şey
mütemadiyen: sürekli olarak	nazar: bakış, dikkat
nazar-ı dikkat: dikkat içeren bakış	nazar-ı istihsan: güzel gören ve beğenen bakış
nev-i beni Âdem: Âdemoğulları, insanlar	nevi: çeşit, tür
sebeb-i hilkat: yaratılış sebebi	semâvât: gökler
semâvî: İlâhî, vahiyle gelen	tanzim: düzenleme, düzene koyma
tanzim etmek: düzenlemek	tasarruf etmek: dilediği gibi kullanmak
teellümât: elemler, acılar	tehir etmek: ertelemek, sonraya bırakmak
teshir etmek: boyun eğdirmek, emrine vermek	tezyin: süsleme
teşhir: ilân etme, duyurma, sergileme	zevi’l-ervâh: ruh sahipleri
zîhayat: canlı, hayat sahibi	âciz: güçsüz, zavallı