Kýrýk Testi
Well-known member
İslâm’ın inanç esaslarını inceleyen ilim dalıdır. Tarih boyunca hem adı, hem de muhtevası çeşitli değişikliklere uğradı. Sözgelimi iman temellerini (akide) incelediği için Akaid ve Usuli’d-Din; konularının ağırlığını Allah’a iman, Allah’ın birlenmesi (tevhid) ve sıfatları oluşturduğu için İlm-i Tevhid ve Sıfât; fıkhın (İslâm Hukukunun) inançla ilgili yönlerini ele aldığı için Fıkhu’l-Ekber (Büyük Hukuk); temel yöntem olarak düşünme ve akıl yürütmeyi seçtiği için İlm-i İstidlal ve Nazar gibi adlarla anıldı.
Kelâm İlmi konusu ve hedefleri açısından da farklı şekillerde tanımlanmıştır. Konusuna göre Kelâm İlmi, “Allah’ın zat ve sıfatlarından, peygamberlikle ilgili konulardan, başlangıç ve sonları bakımından varlıkların durumlarından İslâm’ın temel kaynakları doğrultusunda söz eden ilim” olarak tanımlanır. Bu tanıma “başlangıç ve sonları bakımından” kaydı Kelâm İlmini tabiî bilimlerden; “İslâm’ın temel kaynakları (Kur’ân ve Sünnet) doğrultusunda” kaydı da felsefeden ayırmak için konulmuştur.
Kelâm İlmi, amaçları açısından “Kesin delillere dayanarak muhaliflerin ileri sürdüğü şüphe ve itirazları ortadan kaldırmaya ve bu yolla İslâm inançlarını ispatlamaya çalışan ilim” olarak açıklanır.
Kelâm İlminin muhtevası, İslâm tarihi boyunca giderek genişlemiştir. Başlangıç döneminde Kelâm İlminin başlıca konusu Allah’ın zâtı, sıfatları ve fiilleriydi. İslâm dünyasında felsefenin yaygınlık kazanmasının ardından Kelâmın konusu genişledi ve “varlık” (mevcud) kavramını da içine aldı. Ancak Kelâm “varlık” kavramını tabiî ilimler gibi değil, başlangıcı ve sonu açısından (mebde’ ve meâd), yoktan yaratılış ve bütün varlıkların döneceği yerle ilgili meseleler açısından konu edinir.
İmam Gazalî’den (vefatı 1111) sonraki kelâmcılar döneminde Kelâm İlminin muhtevası daha da genişledi. Felsefenin konularıyla birlikte mantığın birçok temel konusunu da içine aldı. Bu dönemde Kelâm, bir bilgi nesnesi (malûm) olabilen hemen tüm konularla ilgilenmeye başladı. Bu dönemde Kelâm İlminin ilgilendiği bilgi konuları iki ana unsurdan oluşuyordu. Birinci unsuru mesâil ve makasıd denilen temel dini inançlar; ikinci unsuru da mebâdi ve vesâil adı verilen, temel dini inançları ispatlamaya yarayan bilgiler meydana getiriyordu. Örneklemek gerekirse, “Allah vardır ve birdir” gibi inanç esasları mesail ve makasıdın; “cevherler arazlardan hali değildir, evren sonradan varolmuştur, hâdistir” gibi hükümler de mebadi ve vesail konuları içinde yer alıyordu. 19. yüzyıldan sonra Kelâm’ın muhtevasında yeni değişiklikler gözlendi. Yeni İlm-i Kelâm dönemi olarak adlandırılan bu dönemde Kelâm İlmi, felsefî bir görüş olarak materyalizmi bütün biçimleriyle reddeden, dine karşı yapılan bilimsel eleştirileri cevaplayan, yeni felsefe akımlarını İslâm esasları açısından eleştiren, tabiî bilimlerden yararlanarak Allah’ın varlığını ispatlayan, İslâm’ın inanç ilkelerini açıklayan bir ilim durumuna geldi.
Kelâm İlmini ortaya çıkaran sebepler Hz. Peygamberin (a.s.m.) vefatından hemen sonraki döneme kadar uzanır. Hilaâfet tartışmaları, iç savaşlar, çeşitli din ve kültürlerle başlayan ilişkiler, felsefî düşüncenin tercümeler yoluyla yaygınlık kazanması, bazı âyet ve hadislerin farklı biçimlerde yoruma açık olması gibi etkenlerle Allah’ın sıfatları, kader, büyük günah (kebâir) işleyen insanın durumu, imâmet gibi konularda çeşitli görüşler ortaya atıldı.
Ancak bu tartışmalar, ikinci yüzyılın başında, bütün bu konuları sistemli bir şekilde ele alan ilk kelâm okulunun doğmasına sebep oldu. Vasıl bin Atâ (ö. 131/748) ve Amr bin Ubeyd (ö. 144/761) tarafından kurulan bu Kelâm okulu, Mu’tezile olarak adlandırıldı. Bu okul iki yüzyıl boyunca inanç konularındaki anlaşmazlıkları belli bir sistem içinde çözümlemeye, İslâm’a yöneltilen eleştirileri cevaplamaya çalıştı. Ancak kendi içinde bütünlüğünü koruyamadı. Ayrıntılarla ilgili görüş ayrılıkları üzerine kurulan çok sayıda kola ayrıldı.
Dördüncü yüzyılın başlarında Eş’arî’nin (ö.324/936) ortaya koyduğu kelâm anlayışı Basra ve Bağdat’ta yayılırken, aynı dönemde Maturidî (ö. 333/944) tarafından kurulan Sünnî okul Maveraünnehir bölgesinde yaygınlaştı.
Kurucularının adından hareketle Eş’ariye ve Mâturidiyye olarak adlandırılan bu iki okul, küçük farklarla Sünnî inanç esaslarını belirledi ve zamanla İslâm dünyasında büyük yer etti.
Sünnî Kelâm İlmi, tarih içinde geçirdiği merhaleler açısından başlıca dört dönemde incelenir: Eş’arî ile başlayan ve Gazâlî’nin hocası Cüveynî (ö.478/1085) ile sona eren ilk dönem, Mütekaddimûn (Eski Kelâmcılar) dönemi olarak adlandırılır. Gazâlî ile birlikte ikinci dönem başladı. Müteahhirûn (Sonraki Kelâmcılar) dönemi olarak adlandırılan bu dönemde Kelâm İlmi felsefe ile yoğun bir ilişki içine girdi. Miladî 14. yüzyıl ortalarından başlayarak 19. yüzyılın sonlarına kadar süren üçüncü dönem, Kelâm İlminin duraklama ve gerileme dönemi olarak kabul edilir. Bu dönemde, önceki dönemlerde kelâm ilmine dâir kaleme alınan eserlere yorum ve açıklamalar yazılmakla yetinilmiştir.
Kelâm İlmi, 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında yeni bir döneme girdi. Yaşanan zaman diliminde baş gösteren ihtiyaçlara cevap verme zaruretinin doğurduğu bu yeni dönem “Yeni İlm-i Kelâm” dönemi olarak anılır.
Kelâm İlmi konusu ve hedefleri açısından da farklı şekillerde tanımlanmıştır. Konusuna göre Kelâm İlmi, “Allah’ın zat ve sıfatlarından, peygamberlikle ilgili konulardan, başlangıç ve sonları bakımından varlıkların durumlarından İslâm’ın temel kaynakları doğrultusunda söz eden ilim” olarak tanımlanır. Bu tanıma “başlangıç ve sonları bakımından” kaydı Kelâm İlmini tabiî bilimlerden; “İslâm’ın temel kaynakları (Kur’ân ve Sünnet) doğrultusunda” kaydı da felsefeden ayırmak için konulmuştur.
Kelâm İlmi, amaçları açısından “Kesin delillere dayanarak muhaliflerin ileri sürdüğü şüphe ve itirazları ortadan kaldırmaya ve bu yolla İslâm inançlarını ispatlamaya çalışan ilim” olarak açıklanır.
Kelâm İlminin muhtevası, İslâm tarihi boyunca giderek genişlemiştir. Başlangıç döneminde Kelâm İlminin başlıca konusu Allah’ın zâtı, sıfatları ve fiilleriydi. İslâm dünyasında felsefenin yaygınlık kazanmasının ardından Kelâmın konusu genişledi ve “varlık” (mevcud) kavramını da içine aldı. Ancak Kelâm “varlık” kavramını tabiî ilimler gibi değil, başlangıcı ve sonu açısından (mebde’ ve meâd), yoktan yaratılış ve bütün varlıkların döneceği yerle ilgili meseleler açısından konu edinir.
İmam Gazalî’den (vefatı 1111) sonraki kelâmcılar döneminde Kelâm İlminin muhtevası daha da genişledi. Felsefenin konularıyla birlikte mantığın birçok temel konusunu da içine aldı. Bu dönemde Kelâm, bir bilgi nesnesi (malûm) olabilen hemen tüm konularla ilgilenmeye başladı. Bu dönemde Kelâm İlminin ilgilendiği bilgi konuları iki ana unsurdan oluşuyordu. Birinci unsuru mesâil ve makasıd denilen temel dini inançlar; ikinci unsuru da mebâdi ve vesâil adı verilen, temel dini inançları ispatlamaya yarayan bilgiler meydana getiriyordu. Örneklemek gerekirse, “Allah vardır ve birdir” gibi inanç esasları mesail ve makasıdın; “cevherler arazlardan hali değildir, evren sonradan varolmuştur, hâdistir” gibi hükümler de mebadi ve vesail konuları içinde yer alıyordu. 19. yüzyıldan sonra Kelâm’ın muhtevasında yeni değişiklikler gözlendi. Yeni İlm-i Kelâm dönemi olarak adlandırılan bu dönemde Kelâm İlmi, felsefî bir görüş olarak materyalizmi bütün biçimleriyle reddeden, dine karşı yapılan bilimsel eleştirileri cevaplayan, yeni felsefe akımlarını İslâm esasları açısından eleştiren, tabiî bilimlerden yararlanarak Allah’ın varlığını ispatlayan, İslâm’ın inanç ilkelerini açıklayan bir ilim durumuna geldi.
Kelâm İlmini ortaya çıkaran sebepler Hz. Peygamberin (a.s.m.) vefatından hemen sonraki döneme kadar uzanır. Hilaâfet tartışmaları, iç savaşlar, çeşitli din ve kültürlerle başlayan ilişkiler, felsefî düşüncenin tercümeler yoluyla yaygınlık kazanması, bazı âyet ve hadislerin farklı biçimlerde yoruma açık olması gibi etkenlerle Allah’ın sıfatları, kader, büyük günah (kebâir) işleyen insanın durumu, imâmet gibi konularda çeşitli görüşler ortaya atıldı.
Ancak bu tartışmalar, ikinci yüzyılın başında, bütün bu konuları sistemli bir şekilde ele alan ilk kelâm okulunun doğmasına sebep oldu. Vasıl bin Atâ (ö. 131/748) ve Amr bin Ubeyd (ö. 144/761) tarafından kurulan bu Kelâm okulu, Mu’tezile olarak adlandırıldı. Bu okul iki yüzyıl boyunca inanç konularındaki anlaşmazlıkları belli bir sistem içinde çözümlemeye, İslâm’a yöneltilen eleştirileri cevaplamaya çalıştı. Ancak kendi içinde bütünlüğünü koruyamadı. Ayrıntılarla ilgili görüş ayrılıkları üzerine kurulan çok sayıda kola ayrıldı.
Dördüncü yüzyılın başlarında Eş’arî’nin (ö.324/936) ortaya koyduğu kelâm anlayışı Basra ve Bağdat’ta yayılırken, aynı dönemde Maturidî (ö. 333/944) tarafından kurulan Sünnî okul Maveraünnehir bölgesinde yaygınlaştı.
Kurucularının adından hareketle Eş’ariye ve Mâturidiyye olarak adlandırılan bu iki okul, küçük farklarla Sünnî inanç esaslarını belirledi ve zamanla İslâm dünyasında büyük yer etti.
Sünnî Kelâm İlmi, tarih içinde geçirdiği merhaleler açısından başlıca dört dönemde incelenir: Eş’arî ile başlayan ve Gazâlî’nin hocası Cüveynî (ö.478/1085) ile sona eren ilk dönem, Mütekaddimûn (Eski Kelâmcılar) dönemi olarak adlandırılır. Gazâlî ile birlikte ikinci dönem başladı. Müteahhirûn (Sonraki Kelâmcılar) dönemi olarak adlandırılan bu dönemde Kelâm İlmi felsefe ile yoğun bir ilişki içine girdi. Miladî 14. yüzyıl ortalarından başlayarak 19. yüzyılın sonlarına kadar süren üçüncü dönem, Kelâm İlminin duraklama ve gerileme dönemi olarak kabul edilir. Bu dönemde, önceki dönemlerde kelâm ilmine dâir kaleme alınan eserlere yorum ve açıklamalar yazılmakla yetinilmiştir.
Kelâm İlmi, 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında yeni bir döneme girdi. Yaşanan zaman diliminde baş gösteren ihtiyaçlara cevap verme zaruretinin doğurduğu bu yeni dönem “Yeni İlm-i Kelâm” dönemi olarak anılır.