"İzzet-i azamet ister ki, esbab-ı tabiî perdedar-ı dest-i kudret ola aklın nazarında."
Allahın izzetine ve azametine gelecek olan şikayetlere, isyanlara bir perdedir sebepler. Misalen aşağıdaki örneği verebiliriz. Hatta Allah cc. Azrail aleyhisselam gibi bir meleğine, yapılması muhtemel şekvalardan onu muhafaza için, onunla ölüm arasına dahi sebepler koymuştur, hastalık ve musibetler gibi.
- "Hazret-i Azrâil Aleyhisselâm, Cenâb-ı Hakka demiş ki: “Kabz-ı ervah vazifesinde Senin ibâdın benden şekvâ edecekler, küsecekler.” Cenâb-ı Hak, lisan-ı hikmetle ona demiş ki: “Seninle ibâdımın ortasında musibetler, hastalıklar perdesini bırakacağım-tâ şekvâları onlara gidip senden küsmesinler.”
İşte, bak: Nasıl hastalıklar perdedir; ecelde tevehhüm olunan fenalıklara mercidirler. Ve kabz-ı ervahta hakikat olarak olan hikmet ve güzellik, Azrâil Aleyhisselâmın vazifesine mütealliktir. Öyle de, Hazret-i Azrâil dahi bir perdedir. Kabz-ı ervahta zahiren merhametsiz görünen ve rahmetin kemâline münasip düşmeyen bazı hâlâta merci olmak için, o memuriyete bir nâzır ve kudret-i İlâhiyeye bir perdedir.
Evet, izzet ve azamet ister ki, esbab, perdedâr-ı dest-i kudret ola aklın nazarında. Tevhid ve celâl ister ki, esbab ellerini çeksinler tesir-i hakikîden."
Yirmi İkinci Söz
"Tevhid ve celâl ister ki, esbab-ı tabiî, dâmenkeş-i tesir-i hakikî ola (HAŞİYE) kudret eserinde."
Bir ağacı düşünecek olursak, ağacı meydana getiren sebepler hava, su, ışık ve toprak unsurları şeklinde sıralanabilir. Ağacın kendisine baktığımızda ise sebeple sonuç arasında bir ilişki kurmak mümkün değildir. Ortaya çıkan ağaç ne ışıktan, ne topraktan, ne sudan ve ne de havadan bir eser değildir. Çamurun içinden çıkan ağacın hem kendisi, hem de meyvesiyle çamur arasında, sebeble doğrudan bir ilişki bulunmaz.Yine Birinci Söz de geçen ineğin sütünün ne ineğin yediği otla, ne de içtiği suyla alakası yoktur. Kan ve pisliğin arasından tertemiz gelen sütün Allahın kudret mucizesi olduğu şüphesizdir. Varlıklar adedince sebeplerin tesir sahibi olmadığına deliller mevcuttur.
