Cevap: Mesnevi-i Nuriye Dersleri 1 "Ey dairei esbabtan zuhur eden işleri...
ÖZETLE ANLADIKLARIMI SIRALAYIM:
1. Sepepler perdedir, gafletle o perde kalınlaşır, tefekkür o perdeyi izale eder.
2. Sebepler tesir sahibi değildir. Bir eseri vücuda getirecek kudretleri yoktur. Neticeyle sebebin icraat noktasında bir ilgisi yoktur.
3. Sebepler Allahın bir nevi kalem dairesi gibidir. Tebligat bu sebepler üzerinden yapılıyor. Hikmet, sebeplerin varlığını gerektiriyor.
4. Sebepler kudretin izzet ve Rububiyyetin haşmetini göstermek için konulmuş vasıtalardır.
5. Sebepler Allahın kudret dairesi haricinde değildir. Daire içinde, Onun emirlerine itaatkar ve ubudiyet içerisindedirler. Yazın en sıcak zamanında yeşil yaprakların yaş kalması sebeplerin itaatine bir numunedir.
6. Sepepler Allahın saltanatına ortak değildir. Allahın yardımcısı hükmünde de değildir. İzzet ve azametine gelebilecek şekvalara, şikayetlere birer mercii hükmündedir.
7. Sebepler, Allahın rahmeti gereği, insanların Kendine yöneltebilecekleri şekvalarından, onları muhafaza etmek için konulmuştur.
8. Sebepler ayinenin iki yüzünden, arka yüzü gibidir. Bu yüzü Allaha gelen şikayetlere mercii olmak ve şikayetlerin Ona gitmemesi içindir. Diğer şeffaf yüzü ise, tevhidi isbat eder. Bu yüzde sebeplere yer yoktur. Herşey doğrudan doğruya Onun varlığına ve birliğine delildir.
9. Allahın memurları Onun saltanatının büyüklüğünü gösterir. İstediği kadar memuru halketmeye muktedir olduğunu gösterir. Ve o memurlar vazife başında Allahı tesbih etmek için vardır. Olayların meydana geliş anını müşahede etmek, mütalaa etmek ve Allahı her türlü kusurdan tenzih etmek için vardır. İnsanların memurları ise onların acizliklerinin bir göstergesidir. İnsanlar aciz ve güçsüz olduklarından onların memurları yardımcıları hükmündedir. Ne kadar saltanatları büyürse o kadar çok yardıma muhtaçtırlar. Allah için ise bir ile bine hükmetmek arasında bir fark yoktur. Güneşin bir şeyi ısıtmasıyla binlerce şeyi ısıtması arasında, güneşe etkisinde bir fark olmadığı gibi.
10. Sebeplerin kabiliyetleri vardır. Misal; yağmurun kabiliyeti, toprağı ıslatması ve içindeki mineralleri çözmesidir. Bitkinin yetişme süreci bu kabiliyetle ilişkilendirilmiştir. Sonuca etki edicek ilim ve kudret ise o sebepte bulunmamaktadır. Sebep sadece o anki kabiliyetini sergilemekle, sonuca sadece bir tek sebeptir.
11. Sebepler tek başına ve kontrolsüz bırakıldığında hayra yönelme kabiliyetleri yoktur. Ateşin yakmak, suyun yıkmak gibi özellikleri misal olarak verilebilir. Yani sebepler kusurludur. Çirkinlik ve kusurlar sebeplere, o sebeplerin ardındaki hikmet ve güzellikler ise Allaha verilmelidir.
12. Allahın iki şekilde yaratması vardır. Birincisi hiçten yaratmak, diğeri ise yaratılmış olan unsurlardan inşa suretiyle yaratmak. Sebepler bu ikinci grupta yer alır ve Allahın çok isimleri bu dairede tezahür eder.
13. İzzet ve azamet sebeplerin perde olmasını iktiza eder; Tevhid ve celal ise sebeplerin tesirsizliğini iktiza eder.
Katılım gösteren tüm kardeşlerimizden Allah razı olsun. Allah istifademizi ziyadeleştirsin. Amin.
