Cevap: Açıklamalı Risale Dersleri 31 - Allah - Rahman - Rahîm
ifadesini şu şekilde de anlayabiliriz;
Mesela bir incir çekirdeği bütün ağacın haiz olduğu özellikleri havidir. Ağaçta her ne varsa, aynısı küçücük ölçülerde çekirdeğinde de vardır. Bu çekirdek filizlenip, fidan oluyor. Sonra dallanıp budaklanıp çiçek, yaprak ve en nihayetinde meyve veriyor. Çekirdeğin buraya kadar geçirmiş olduğu serüvene bir nevi onun terakkisi, çekirdeğin arşı diyebiliriz. Ve bununla da kalmayıp o ağacın meyvesinde yine bir geriye dönüş var. Meyvenin içinde ta en başta olduğu gibi yine bir çekirdek, yani fihriste mevcut. Bu da "yukarıdan nüzûl ile" ifadesine eşdeğer tutulabilir. Ağacı kainat, çekirdeğini insan gibi düşündüğümüzde çekirdek ağacı, ağaçta çekirdeği netice veriyor kıyas olarak. Yani ağacın müntehasından (meyvesinden) ağacın başlangıcına kadar olan ve mebdesinden (çekirdeği) de müntehasına kadar olan bir tecelli.
İşte insanda Allah'ın emir ve yasaklarına riayet etme derecesinde, takva ile, sünnet-i seniyye yoluyla, kendinden başlayan tefekkür yolculuğu ile, ağacın çekirdeği misali terakki edebilir ve kainatı okuyacak makama erişebilir. Nihayetinde de kainatın meyvesininde, çekirdeğinin de insan olduğunu iz'an eder, anlar. Çünkü görür ki, kainatta her ne var ise, Allah cc. insanın o küçücük cisminde derc etmiştir. "Nefsini bilen Rabbini bilir" sırrınca, kendinden Rabbine giden yolu bulur ve terakki ettikçe de kainatın insan için yaratıldığını anlar. Allahu alem.
