[NOT]Evet, ıtlakın mahiyeti iştirake zıttır. Çünkü, ıtlakın mânâsı, hattâ mütenahi ve maddî ve mahdut birşeyde dahi olsa, yine istilâkârâne ve istiklâldârâne etrafa, her yere yayılır, intişar eder. Meselâ, hava ve ziya ve nur ve hararet, hatta su, ıtlaka mazhar olsalar, her tarafa yayılırlar.[/NOT]
Itlak: Salıvermek, serbest bırakma, serbest olup her tarafta bulunmak gibi anlamlara geliyor. Bu dersteki manası ise Allahın isim ve sıfatlarının ve fiillerinin tüm kainatı istila etmesidir. Maddi ve sınırlı ve sonsuz olmayan şeylerde dahi ıtlak şirki reddeder.
Mesela karanlık bir odada bir anda lamba yakılsa, her yere bir anda yayılır.
Suyun önündeki engel kaldırılsa, hemen her yere dağılır, ıtlaka mazhar olur.
Soğuk bir odada soba yakılsa, hemen odanın her yerine dağılır.
Yine evin pencerelerini açtığımızda hava bir anda her yeri istila eder.
[NOT]Madem ıtlak ciheti, cüz’îde dahi olsa, maddîleri, mahdutları böyle müstevli yapıyor. Elbette küllî bir ıtlak-ı hakiki, böyle hem nihayetsiz, hem maddeden münezzeh, hem hudutsuz, hem kusurdan müberrâ olan sıfatlara öyle bir istilâ ve ihata verir ki, şirk ve iştirakın hiçbir cihet-i imkânı ve ihtimali olamaz.[/NOT]
Itlak, su, ziya, nur, hararet gibi maddi ve sınırlı ve sonsuz olmayan şeylerde dahi şirkin müdahelesini reddeder. Allah cc. maddeden münezzehtir. Onun isim ve sıfatları sonsuzdur, gayr-i mütenahidir. Her türlü kusurdan uzaktır. Elbette maddi olan şeyler ıtlaka mazhar olduklarında şirki nasıl reddediyorsa, Allah'ın isim ve sıfatları şirke zerre kadar yer bırakmaz. Mesela Allah'ın ilim ve kudret sıfatı kainatın her yerini istila etmiş. Zerrelerden seyyarelere kadar her şey Cenab-ı Hakkın bu sıfatlarıyla vücuda geliyor. Rezzakiyeti tüm kainatı istila etmiş, bütün canlı cansız mahlukat bu sıfatla rızıklanıyor. Sair sıfatların ve isimlerin de her birisi bunun gibidir..
