95. Tertib-i mukaddematta tevfiz tembelliktir; terettüb-ü neticede tevekküldür. Semere-i sa’yine ve kısmetine rıza kanaattir, meyl-i sa’yi kuvvetlendirir; mevcuda iktifâ, dûn-himmetliktir.
96. Evâmir-i şer’iyeye karşı itaat ve isyan olduğu gibi, evâmir-i tekviniyeye karşı da itaat ve isyan vardır. Birincisinde mükâfat ve mücâzâtın ekseri âhirette, ikincisinde ağlebi dünyada olur. Meselâ, sabrın mükâfâtı zaferdir; atâletin mücâzâtı sefalettir; sa’yin sevabı servettir; sebatın mükâfâtı galebedir. Müsavatsız adalet, adalet değildir.
97. Temasül tezadın sebebidir. Tenasüp tesanüdün esasıdır. Sıgar-ı nefis tekebbürün menbaıdır. Zaaf gururun madenidir. Acz muhalefetin menşeidir. Merak ilmin hocasıdır.
98. Kudret-i fâtıra, ihtiyaç ile, hususan açlık ihtiyacıyla, başta insan, bütün hayvânâtı gemlendirip nizama sokmuş. Hem âlemi hercümercten halâs edip, hem ihtiyacı medeniyete üstad ederek terakkiyâtı temin etmiştir.
99. Sıkıntı sefahetin muallimidir. Yeis dalâlet-i fikrin, zulmet-i kalb ruh sıkıntısının menbaıdır.
100. [SUP]1[/SUP] اِذَا تَاَنَّثَ الرِّجَالُ بالتَّهَوُّسِ تَرَجَّلَ النِّسَاۤءُ باِلتَّوَقُّح ِ Bir meclis-i ihvâna güzel bir karı girdikçe riyâ, rekabet, haset damarı intibah eder.
Demek, inkişaf-ı nisvandan, medenî beşerde ahlâk-ı seyyie inkişaf eder.
[h=3]Dipnotlar - Arapça İbareler - Haşiyeler :[/h] [SUP]1[/SUP] : Erkekler hevâ ve hevesle kadınlaşırsa, kadınlar da hayasızlıkla erkekleşir.
| [h=2]Lügatler : [/h] acz : âcizlik, güçsüzlük (bk. a-c-z)
ağleb : çoğunluk, genellik
âhiret : öteki dünya, öldükten sonraki hayat (bk. e-b-d)
ahlâk-ı seyyie : kötü ahlâk
âlem : dünya, kâinat (bk. a-l-m)
amel-i salih : dince makbul olan iyi, güzel ve faydalı iş (bk. ṣ-l-ḥ)
amel-i tâlih : faydasız, yararsız iş; makbul olmayan amel
atâlet : hareketsizlik, tembellik
beşer : insan
dalâlet-i fikr : fikir sapkınlığı (bk. ḍ-l-l; f-k-r)
dûn-himmetlik : gayretsizlik
ekser : çoğunluk (bk. k-s-r)
evâmir-i şer’iye : şeriatın emirleri (bk. ş-r-a)
evâmir-i tekviniye : yaratılışa ait kurallar (bk. k-v-n)
fert : birey
galebe : üstün gelme
gurur : kibir, büyüklenme
halâs etme : kurtarma (bk. ḫ-l-ṣ)
hâne : ev
hayvânât : hayvanlar (bk. ḥ-y-y)
hazm-ı nefs : kabullenmek, kendi adına feragat etmek (bk. n-f-s)
hercümerc : karışıklık, dağınıklık
hususan : bilhassa, özellikle
iktifâ : yetinme
inkişaf etmek : açığa çıkmak
inkişaf-ı nisvan : kadınların açılması
kanaat : elindekiyle yetinme
kudret-i fâtıra : herşeyin yaratıcısı olan Allah’ın kudreti (bk. ḳ-d-r; f-ṭ-r)
mahviyet : tevazu, alçak gönüllülük
menba : kaynak
menşe : kaynak (bk. n-ş-e)
mevcud : var olan (bk. v-c-d)
meyl-i sa’y : çalışma eğilimi, isteği
muallim : öğreten, yetiştiren (bk. a-l-m)
muhalefet : zıt ve aykırı davranma (bk. ḫ-l-f)
mücâzât : birşeyin karşılığında görülen ceza
müsamaha : hoşgörü
müsâvat : eşitlik, denklik
mütekellim-i maalgayr : birinci çoğul şahıs, biz (bk. k-l-m)
mütekellim-i vahde : birinci tekil şahıs, “ben” (bk. k-l-m; v-ḥ-d)
nam : ad, unvan
nizam : düzen, kanun (bk. n-ẓ-m)
sa’y : çalışma, emek
sebat : kararlı olma
sefahet : beyinsizlik ve akılsızlık; yasak zevk ve eğlencelere düşkünlük
sefalet : perişanlık, yoksulluk
semere-i sa’y : çalışmanın meyvesi, neticesi
servet : zenginlik
sıgar-ı nefis : nefsin küçüklüğü (bk. n-f-s)
tefâhur : iftihar etme, gurur duyma
tekebbür : kibirlenme, büyüklenme (bk. k-b-r)
temasül : birbirinin aynısı olma, karşılıklı benzeyiş (bk. m-s̱-l)
tenasüp : uygunluk (bk. n-s-b)
terakkiyat : yükselmeler, ilerlemeler
terettüb-ü netice : sonuç olarak ortaya çıkma
tertib-i mukaddemat : bir sonuca ulaşmak için uyulması gerekli olan sebepler sırası (bk. ḳ-d-m)
tesanüd : dayanışma (bk. s-n-d)
tevazu : alçak gönüllülük
tevekkül : Allah’a güvenme ve Onu vekil kabul etme (bk. v-k-l)
tevfiz : yetki ve sorumluluğu başkasına veya Allah’a havale etme
tezad : zıtlık
üstad : hoca, öğretmen
yeis : ümitsizlik
zaaf : zayıflık, güçsüzlük
zillet : alçaklık, aşağılık
zulmet-i kalb : kalp katılığı, kalbin kararması (bk. ẓ-l-m)
|
