Cevap: Yirmi Üçüncü Lem'a - Sayfa 295
<!-- This file was converted to xhtml by Writer2xhtml ver. 0.5 beta2. See Writer2LaTeX has moved for more info. --><META name=description content=""><META name=keywords content=""><STYLE type=text/css media=all> body {font-family:'Trebuchet MS',Arial,serif;font-size:12.0pt} </STYLE>kemâl-i intizamla, gayet hassas bir mizan ve tamam bir ittifakla, muhtelif ve birbirine zıt, mübâyin esbabın içtimaı o kadar zâhir bir muhaldir ki, sinek kanadı kadar şuuru bulunan, “Bu muhaldir, olamaz” diyecektir.
Evet, bir sineğin küçücük cismi, kâinatın ekser anâsır ve esbabıyla alâkadardır, belki bir hülâsasıdır. Eğer Kadîr-i Ezelîye verilmezse, o esbab-ı maddiye, onun vücudu yanında bizzat hazır bulunmak lâzım; belki onun küçücük cismine girmek gerektir. Belki, cisminin küçük bir nümunesi olan gözündeki bir hücresine girmeleri icap ediyor. Çünkü, sebep maddî ise, müsebbebin yanında ve içinde bulunması lâzım geliyor. Şu halde, iki sineğin iğne ucu gibi parmakları yerleşmeyen o hücrecikte, erkân-ı âlem ve anâsır ve tabâyiin, maddeten içinde bulunup, usta gibi içinde çalıştıklarını kabul etmek lâzım geliyor. İşte, Sofestâînin en eblehleri dahi böyle bir meslekten utanıyor.
ÜÇÜNCÜ MUHAL
اَلْوَاحِدُ لاَ يَصْدُرُ اِلاَّ عَنِ الْوَاحِدِ kaide-i mukarreresiyle, “Bir mevcudun vahdeti varsa, elbette bir vâhidden, bir elden sudur edebilir.” Hususan o mevcut, gayet mükemmel bir intizam ve hassas bir mizan içinde ve câmi bir hayata mazhar ise, bilbedâhe, sebeb-i ihtilâf ve keşmekeş olan müteaddit ellerden çıkmadığını, belki gayet kadîr, hakîm olan birtek elden çıktığını gösterdiği halde; hadsiz ve câmid ve cahil, mütecaviz, şuursuz, karmakarışıklık içinde, kör, sağır esbab-ı tabiiyenin karmakarışık ellerine—hadsiz imkânat yolları içinde ve içtima ve ihtilâtla o esbabın körlüğü, sağırlığı ziyadeleştiği halde—o muntazam ve mevzun ve vâhid bir mevcudu onlara isnad etmek, yüz muhali birden kabul etmek gibi akıldan uzaktır.
Haydi, bu muhalden kat-ı nazar, esbab-ı maddiyenin elbette tesirleri, mübaşeretle
| Kadîr-i Ezelî: herşeye gücü yeten, varlığının başlangıcı olmayıp zamanla sınırlı olmayan Allah | Sofestâîler: kâinatın yaratıcısını kabul etmemek için herşeyi, hattâ kendilerini dahi inkâr edenler |
| alâkadar: ilgili, bağlantılı | anâsır: unsurlar, elementler |
| bilbedâhe: açık bir şekilde | câmi: kapsamlı, geniş |
| câmid: cansız | ebleh: ahmak; geri zekâlı |
| ekser: pek çok | erkân-ı âlem: maddî âlemin temel unsurları |
| esbab: sebepler | esbab-ı maddiye: maddî sebepler |
| esbab-ı tabiiye: tabiî, doğal sebepler | hadsiz: sınırsız, sayısız |
| hakîm: her işini hikmetle ve belli bir gaye ile yapan | hususan: bilhassa, özellikle |
| hülâsa: esas, öz | icap etmek: gerekli olmak |
| ihtilât: karışıklık | imkânat: olabilirlikler; varlığı ile yokluğu imkân dahilinde olanlar |
| intizam: tertip, düzen | isnad etmek: dayandırmak |
| ittifak: birleşme | içtima: toplanma, bir araya gelme |
| kadîr: güç ve kudret sahibi | kaide-i mukarrere: kesinleşmiş kural |
| kat-ı nazar: görmezden gelme | kemâl-i intizam: mükemmel ve eksiksiz düzen |
| keşmekeş: karışıklık | kâinat: evren |
| mazhar: erişme, sahip olma | meslek: gidilen yol, metod |
| mevcud: varlık | mevzun: ölçülü, dengeli |
| mizan: terazi, ölçü | muhal: imkânsız |
| muhtelif: değişik, çeşitli | muntazam: düzenli, tertipli |
| mübaşeret: doğrudan temas | mübâyin: farklı, birbirinin zıddı |
| müsebbeb: sebebin neticesi | müteaddit: birden fazla, çok sayıda |
| mütecaviz: saldırgan, haddi aşan | nümune: örnek |
| sebeb-i ihtilâf: anlaşmazlık ve uyuşmazlık sebebi | sudur etmek: ortaya çıkmak |
| tabâyi: tabiatlar | tesir: etki |
| vahdet: birlik | vâhid: bir olan ve birliği herşeyi kaplayan |
| vücud: varlık | ziyadeleşmek: artmak, çoğalmak |
| zâhir: açıkça görünen | şuur: anlayış, idrâk, bilme, farkına varma |
| şuursuz: bilinçsiz |
|
<TBODY>
</TBODY>
