Zerre

[Huseyni]

Zerre

Hidayet-i Kur’âniyenin şuâından

​

İ’lem eyyühe’l-aziz! Cenâb-ı Hakka nâzır ve Ona vasıl olan yollar, kapılar, âlemin tabakaları, sahifeleri, mürekkebatı nisbetinde bir yekûn teşkil etmektedir. Âdi bir yol kapandığı zaman bütün yolların kapanmış olduğunu tevehhüm etmek, cehaletin en büyük bir şahididir. Bu adamın meseli, gayet büyük askerî bir karargâhı hâvi büyük bir şehirde, karargâhın bayrağını görmediğinden, sultanın ve askeriyeye ait bütün şeylerin inkârına veya teviline başlayan adamın meseli gibidir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Herşeyin bâtını zahirinden daha âli, daha kâmil, daha lâtif, daha güzel, daha müzeyyen olduğu gibi, hayatça daha kavî, şuurca daha tamdır. Ve zahirde görünen hayat, şuur, kemâl ve saire, ancak bâtından zahire süzülen zayıf bir tereşşuhtur. Yoksa bâtın câmid, meyyit olup da ilim ve hayatı dışarıya vermiş olduğuna zehaba ihtimal yoktur.

Evet, karnın (miden) evinden, cildin gömleğinden ve kuvve-i hâfızan senin kitabından, nakış ve intizamca daha yüksek ve daha gariptir. Binaenaleyh, âlem-i melekût âlem-i şehadetten, âlem-i gayb dünya ve âhiretten daha âli ve daha yüksektir.

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	binaenaleyh: bundan dolayı
bâtın: bir şeyin görünmeyen tarafı, iç yüzü	cehalet: cahillik
câmid: cansız, sert, katı	garip: hayret verici, şaşırtıcı
gayet: çok	hidayet-i Kur’âniye’nin şuâsı: Kur’ân’ın hak ve doğru yolu gösteren hakikatlerinin parıltısı
hâvi: ihtiva eden, içine alan	inkâr: inanmama, kabul etmeme, yok sayma
intizam: disiplin, düzen	i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!
karargâh: karar yeri, merkez	kavî: kuvvetli, güçlü
kemal: mükemmellik, olgunluk	kuvve-i hâfıza: hâfıza gücü; bellek
kâmil: mükemmel, olgun	lâtif: hoş, ince, güzel
mesel: örnek, benzer	meyyit: ölü
mürekkebat: birleşikler	müzeyyen: ziynetli, süslenmiş
nakış: işleme, süsleme	nisbetinde: oranında
nâzır: bakan	tabaka: derece
tereşşuh: sızıntı	tevehhüm etmek: kuruntuya kapılmak, zannetmek
tevil: yorum	teşkil etmek: meydana getirmek, oluşturma
vasıl olma: ulaşma, varma	yekûn: bütün, toplam
zahir: dış, bir şeyin görünen yüzü	zehab: bir düşünceye sahip olma, bir fikre kapılıp gitme
zerre: atom, maddenin en küçük parçası	âdi: basit, normal, sıradan
âhiret: öteki dünya, öldükten sonraki ebedî hayat	âlem: dünya, kâinat
âlem-i gayb: bilinmeyen, görünmeyen, fakat mahiyeti ancak Allah tarafından bilinen veya Onun bildirdiği başka âlemler	âlem-i melekût: İlâhî hükümranlığın tam olarak tecellî ettiği, görünmeyen mânâ âlemi
âlem-i şehadet: gözle gördüğümüz âlem	âli: yüce, yüksek
şahit: delil	şuur: bilinç, anlayış, idrak

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 236


Maalesef, nefs-i emmâre, hevâ-i nefisle baktığı için, zahiri, hayatlı, ünsiyetli bir perde gibi meyyit ve zulmetli ve vahşetli zannettiği bâtın üstüne serilmiş olduğunu görüyor.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Senin yüzün, veçhin o kadar küçüklüğüyle beraber, geçmiş ve gelecek bütün insanların adedince kendisini onlardan ayıran ve tarif eden nişan ve alâmetleri hâvi olduğu gibi, yüzünü teşkil eden esas ve erkânında da bütün insanlar ittifaktadır. Bütün insanlarda, biri tevafuk, diğeri tehalüf olmak üzere iki cihet vardır. Tehalüf ciheti Sâniin muhtar olduğuna, tevafuk ciheti ise Sâniin Vahid-i Ehad olduğuna delâlet ederler. Bu iki cihetin bir Kasıdın kasdıyla, bir Muhtarın ihtiyarıyla, bir Mürîdin iradesiyle, bir Alîmin ilmiyle olmadığını tevehhüm etmek, muhâlâtın en acibidir. Fesübhanallah! Yüzün o küçük sahifesinde nasıl gayr-ı mütenahi nişanlar derc edilmiştir ki, gözle okunur da nazarla, yani akılla görünmez.

İnsan nevinde şu tehalüf ile beraber buğday, üzüm, arı, karınca nevilerindeki tevafuk, kör tesadüfün işi olmadığı güneş gibi âşikârdır. Madem ki kesretin böyle uzak, ince, geniş ahval ve etvarında da tesadüfün müdahalesine imkân yoktur. Ve tesadüfün elinden mahfuzdur. Ve ancak bir Hakîmin kasdı ve bir Muhtarın ihtiyarı ve Semî, Basîr bir Mürîdin iradesinin dâire-i tasarrufundadır.

Tesadüf, şirk ve tabiattan teşekkül eden fesat şebekesinin âlem-i İslâmdan nefiy ve ihracına Risale-i Nurca verilen karar infaz edilmiştir.

Alîm: küçük büyük, görünen görünmeyen, gelmiş ve gelecek herşeyi hakkıyla bilen ve ilmi herşeyi kuşatan Allah	Basîr: her şeyi gören ve müşahede eden ve varlıklara görme kabiliyeti veren Allah
Fesübhanallah: “Allah’ı her türlü kusur, ayıp ve eksiklerden tenzih ederim” mânâsında kullanılıp hayret ve şaşkınlık ifadesi olarak kullanılır	Hakîm: herşeyi hikmetle belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah
Kasıd: sonsuz ilim, irade ve ihtiyarıyla her şeyi bir gaye için yaratan Allah	Muhtar: ihtiyar ve irade sahibi Allah
Mürîd: her şeyi istediği gibi, istediği zamanda ve keyfiyette yapan ve bir anda sonsuz şeyleri dilemekten âciz olmayan Allah	Semî: her şeyi işiten ve her bir varlığa kabiliyetine göre işitme duyuları veren Allah
Sâni: her şeyi san’atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah	Vâhid-i Ehad: bir ve tek olan, birliği bütün varlıkları kuşattığı gibi her bir varlıkta da tecellî eden Allah
acib: hayret verici	ahval: haller, davranışlar
alâmet: belirti, işaret	bâtın: bir şeyin görünmeyen, iç yüzü
cihet: yön, taraf	delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek
derc etmek: içine yerleştirmek	dâire-i tasarruf: dilediği gibi tasarruf etme, tedbir ve idare etme dâiresi, bütün yaratılmışlar dâiresi olan kâinat
erkân: rükünler; bir şeyi oluşturan esaslar, temel unsurlar	esas: temel
etvar: haller, tavırlar	fesat şebekesi: bozgunculuk ve fenalık yapan düşünce ağı, akımı
gayr-ı mütenahi: sonu olmayan	hevâ-i nefis: nefsin hoşuna giden faydasız ve gelip geçici arzular
hâvi: ihtiva eden, içine alan	ihrac: çıkarma
ihtiyar: irade	imkân: olabilirlik, olasılık, ihtimal
infaz edilme: yerine getirilme, uygulanma	irade: dileme, istek, kast etme
ittifak: birleşme, birlik	i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!
kesret: çokluk	meyyit: ölü
muhâlât: olması imkânsız, akla uzak şeyler	nazar: akıl; akıl gözüyle bakmak, görmek
nefiy: sürgün etme, uzaklaştırma	nefs-i emmâre: insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere sevk eden duygu
nev: çeşit, tür	nişan: işaret
tabiat: (tabiat fikri) materyalist düşünce; tabiat için, “insan faaliyetlerinin dışında kendi kendini sürekli olarak yeniden yaratan ve değiştiren güç” düşüncesi	tehalüf: birbirinden farklı olma
tevafuk: denk gelme, uygunluk	tevehhüm etmek: kuruntuya kapılmak, zannetmek
teşekkül etme: oluşma, ortaya çıkma	teşkil etmek: oluşturmak
vahşetli: ürküten, korku hissi veren bir şey	veçh: yüz
zahir: açık, görünen	zulmetli: karanlıklı
âlem-i İslâm: İslam dünyası	âşikâr: ap açık
ünsiyetli: alışılan yakınlık hissi veren	şirk: Allah’a ortak koşma

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 237


İ’lem eyyühe’l-aziz! Şeytanın ilka etmekte olduğu vesveselerden biri:

“Yahu, şu koyun veya inek, eğer Kadîr ve Alîm-i Ezelînin nakşı, mülkü olmuş olsaydı, bu kadar miskin, biçare olmazlardı. Eğer bâtınlarında, içlerinde Alîm, Kadîr, Mürîd bir Sâniin kalemi çalışmış olsaydı, bu kadar câhil, yetim, miskin olmazlardı” diyen ve cinnî şeytanlara üstad olan ey şeytân-ı insî! Cenâb-ı Hak, herşeye lâyıkını veriyor. Ve maslahata göre veriyor. Eğer atâsı, in’âmı bu kaideden hariç olsaydı, senin eşeğinin kulağı senden ve senin üstadlarından daha akıllı, daha âlim olması lâzımdı. Ve senin parmağın içinde senin şuur ve iktidarından daha çok bir şuur, bir iktidar yaratırdı. Demek herşeyin bir haddi var. O şey, o had ile mukayyeddir.

Kader, herşeye bir miktar ve o miktara göre bir kalıp vermiştir. Feyyaz-ı Mutlaktan aldığı feyze olan kabiliyeti o kalıba göredir. Mâlûmdur ki, dahilden harice süzülen cüz-ü ihtiyarî mizanıyla, ihtiyaç derecesiyle, kabiliyetin müsaadesiyle, hâkimiyet-i Esmânın nizam ve tekabülüyle feyz alınabilir. Maahaza, şemsin azametini bir kabarcıkta aramak, akıllı olanın işi değildir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsan, hikmetle yapılmış bir masnûdur. Ve Sâniin gayet hakîm olduğuna, yaptığı vuzuh-u delâletle, sanki mücessem bir hikmet-i nakkaşedir. Tecessüd etmiş bir ilm-i muhtardır. İncimad etmiş bir kudret-i basîre olduğu gibi, öyle bir fiilin mahsulüdür ki, istidadı irade ettiği şeyi kendisine veriyor.

Alîm: küçük büyük, görünen görünmeyen, gelmiş ve gelecek herşeyi hakkıyla bilen ve ilmi herşeyi kuşatan Allah	Alîm-i Ezelî: her şeyi hakkıyla bilen, ilmi her şeyi kuşatan Allah
Cenab-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	Feyyaz-ı Mutlak: yarattığı varlıklara pek çok feyiz, sınırsız bolluk ve bereket veren Allah
Kadîr: her şeye gücü yeten, her şeyi yapabilen, sonsuz güç ve kudret sahibi Allah	Mürîd: her şeyi istediği gibi, istediği zamanda ve keyfiyette yapan ve bir anda sonsuz şeyleri dilemekten âciz olmayan Allah
Sâni: her şeyi san’atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah	atâ: lütuf, bağış
azamet: büyüklük, yücelik	biçare: çaresiz
bâtın: bir şeyin görünmeyen iç yüzü	cinnî: cin taifesinden, cinlerden olan
cüz-ü ihtiyarî: çok az irade serbestliği, seçim gücü	dahilden harice: içten dışa
feyz: ihsan, bağış	gayet: çok
had: sınır	hakîm: hikmetle iş yapan, hikmet sahibi
hariç: dışında	hikmet: bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde yaratılma
hikmet-i nakkaşe: nakış yapan bir hikmet, nakış ustası olan bir hikmet	hâkimiyet-i Esmâ: Allah’ın isimlerinin egemenliği, hâkim olması
iktidar: güç, kudret	ilka etmek: atma, bırakma, verme
ilm-i muhtar: seçim serbestliği bulunan ve bağımsız hareket eden bir ilim sahibi	incimad etmek: donmak, katılaşmak; maddi yapıya bürünmek
in’âm: nimet verme	irade etmek: dilemek, istemek
istidad: mimarlık, aşçılık, kulluk gibi sayısız yetenekler	i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!
kabiliyet: yetenek	kader: Allah’ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak her şeyi bilip takdir etmesi, plânlaması
kaide: düstur, prensip	kudret-i basîre: görünen kudret, iktidar
maahaza: bununla beraber	mahsul: hasıl olmuş, meydana gelmiş, netice, ürün
maslahat: fayda, gaye	masnû: san’at eseri varlık
miskin: zavallı, muhtaç, çaresiz	mizan: ölçü, denge
mukayyed: sınırlı	mâlum: bilinen
mücessem: cisimleşmiş, maddî yapıya bürünmüş	mülk: sahip olunan ve hükmedilen şey
müsaade: izin	nakış: işleme, süsleme
nizam: düzen	tecessüd etmek: ceset şeklinde maddî varlık kazanmış, cisimleşmiş
tekabül: birbirine karşılık olma, bir ayna gibi karşısında olma	vesvese: kuruntu, şüphe
vuzuh-u delâlet: ap açık gösterme, işaret etme, delil olma	âlim: bilgin
üstad: hoca	şems: güneş
şeytân-ı insî: insanlardan olan şeytan, şeytan gibi olan insan	şuur: bilinç, anlayış, idrak

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 238


Öyle bir in’âm ve ihsanın kesîfidir ki, bütün hâcâtına vakıftır. Öyle bir kaderin tersim ettiği bir surettir ki, bünyesine lâzım ve münasip şeyleri bilir, bu malûmatla herşeyin mâliki olan Mâlikinden nasıl tegafül eder? Ve bütün cinayetlerini bilen, hâcâtını gören, vâveylâlarını işiten Semî, Basîr, Alîm, Mücîb olarak üstünde bir Rakîbin bulunmamasını nasıl tevehhüm edebilir?

Ey nefs-i emmâre! Ne için kendini hariç tevehhüm ediyorsun? Eğer evâmire imtisal dairesinden çıkarsan, ya herkesin ayağını öpercesine müraat ve ihtiram etmeye mecbur olursun. Veya ehemmiyet vermeyerek zâlim-i ale’l-küll olacaksın. Bu yük ağırdır, taşıyamayacaksın, en iyisi, ecnebî olan şirki terk ile mülküllahın dairesine gir ki, rahat edesin. Ve illâ, sefineye binip yükünü arkasına alan ebleh adam gibi olacaksın.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Bir insanı yaratan Hâlıkın, âlemi müştemilâtıyla beraber yaratmasında bir bu’d, bir garabet yoktur. Zira, bir insanın yaratılışı, içerisinde bulunan eşyanın yaratılmasından ibaret olduğu gibi, âlemin de yaratılışı müştemilâtının yaratılışından ibarettir. Ve keza, insan, âleme bir enmuzec ve küçük bir fihristedir. Çünkü kavunun hâlıkı, çekirdeğinin hâlıkından başkası olması mümtenidir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Senin iktidarın kısa, bekan az, hayatın mahdut, ömrünün günleri mâdud ve herşeyin fânidir. Öyleyse, şu kısa, fâni ömrünü fâni şeylere sarf etme ki, fâni olmasın. Bâki şeylere sarf et ki, bâki kalsın.

Evet, yaşadığın ömürden dünyada göreceğin istifade ancak yüz sene olur. Bu yüz sene ömrünü yüz tane hurma çekirdeği farz edelim. Bu çekirdekler iska edilip

Alîm: küçük büyük, görünen görünmeyen, gelmiş ve gelecek herşeyi hakkıyla bilen ve ilmi herşeyi kuşatan Allah	Basîr: her şeyi gören ve müşahede eden ve varlıklara görme kabiliyeti veren Allah
Hâlık: her şeyi yaratan Allah	Mâlik: görünen ve görünmeyen her şeyin gerçek sahibi olan Allah
Mücîb: bütün varlıkların her türlü istek ve ihtiyaçlarına cevap veren Allah	Rakîb: bütün varlıkları görüp gözeten, koruyan, kendisinden hiçbir şey gizlenip kaybolmayan ve yarattıklarından bir an bile gafil olmayan Allah
Semî: her şeyi işiten ve her bir varlığa kabiliyetine göre işitme duyuları veren Allah	beka: kalıcılık; dünyada kalma
bu’d: uzak	bâki: devamlı, kalıcı, sonsuz
bünye: yapı; insanın maddi ve mânevî yapısı	ebleh: ahmak, akılsız
ecnebî: yabancı	enmuzec: örnek, model
evâmir: emirler	farz etmek: var saymak
fihriste: bir şeyin özeti, kapsamını gösteren öz	fâni: geçici, yok olucu
garabet: gariplik, şaşılacak durum	hariç: dışarıda, emir dairesinin dışında
hâcât: ihtiyaçlar	ihsan: bağış, ikram, lütuf
ihtiram: saygı gösterme	iktidar: güç, kudret
illâ: aksi halde	imtisal: emre uyma, itaat etme
in’âm: nimetlendirme	iska edilmek: sulanmak
istifade: faydalanma, yararlanma	i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!
kader: Allah’ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak her şeyi bilip takdir ettiği, plân	kesîf: yoğun; burada bütün nimetlerin insana bolca verilmesi, insanda yoğunlaşması kastediliyor
keza: aynı, bunun gibi, böylece	mahdut: sınırlı
malûmat: bilgiler	mâdud: sayılı
mâlik: sahip	mülküllah: Allah’ın mülkü
mümteni: olması imkânsız olan şey	münasip: uygun
müraat: gözetme, uyma	müştemilât: içindekiler
nefs-i emmâre: insanı daima kötülüğe, yasak zevk ve isteklere sevk eden duygu	sarf etmek: harcamak, kullanmak
sefine: gemi	suret: biçim, şekil
tegafül etmek: gaflet etmek, habersiz olma; Allah’ın emir ve yasaklarından habersiz davranma	tersim etmek: resimlemek, çizmek
tevehhüm etmek: kuruntuya kapılmak, zannetmek	vakıf: bilen
vâveylâ: çığlık, feryad	zâlim-i ale’l-küll: bütün varlıklara ve herşeye zulmeden
âlem: dünya, kâinat	şirk: Allah’a ortak koşma

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 239


muhafaza edilirse, ilâ-mâşaallah semere verecek yüz tane ağaç olur. Aksi takdirde, ateşe atıp yakmaktan başka bir istifadeyi temin etmez. Kezâlik, senin o yüz senelik ömrün de, şeriat suyu ile iska ve âhirete sarf edilirse, âlem-i bekada ilelebed semerelerinden istifade edeceksin. Binaenaleyh, semeredar yüz tane hurma ağacını terk ve yüz tane çekirdeklerine kanaat ile aldanırsa, o adam, hutameye (Cehenneme) hatab olmaya lâyıktır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Evham, şübehat, dalâletin menşe’ ve mahzenlerinden biri: Nefis, kendisini kader ve sıfât-ı İlâhiyenin tecelliyat dairesinden hariç addeder. Sonra tecelliyata mazhar olanlardan birisinin mevkiinde kendisini farz eder, onda fenâ olur. Sonra, başlar, bazı tevillerle o şeyi de Allah’ın mülkünden, tasarrufundan çıkartır. Kendisinin girmiş olduğu şirk-i hafîye girdirir. Ve şirk-i hafîden aldığı bazı halleri o mâsuma da aksettirir.

Hülâsa: Nefs-i emmâre, devekuşu gibi aleyhine olan şeyi lehine zanneder. Veya Sofestâî gibi münakaşa edenleridir ki, vekilleri birbirini reddeder. Teâruzan, tesâkutan kabilinden, “Hiçbirisi de hak değildir” diye hükmeder.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Gafil nefis, âhireti dünyanın bitişiğinde ve dünya ile bağlı bir menzil zannediyor. Bu itibarla nefsin elinde iki silâh vardır. Dünyanın zeval ve fenasının eleminden kurtulmak için âhireti düşünmekle ümitvar olur. Âhiret için lâzım olan a’mâl külfetine gelince, gaflet veya tegafül ile ondan da kendisini kurtarır. Ölmüş olanların hayatta olmadıklarını düşünmüyor. Ancak, sefere gidenler gibi, görünmüyorlarsa da hayattadırlar, diye zanneder. Ve ölüme o kadar ehemmiyet vermiyor. Bazı dünyevî işlerini ebedîleştirmek için şöyle bir desisesi de vardır ki, “Matluplarımın dünyada semereleri olmasa da esasları âhiretle muttasıl ve âhirette faideleri vardır” diye mütesellî oluyor. Meselâ, ilim gibi,

Sofestaî: kâinatın Yaratıcısını kabul etmemek için herşeyi, hatta kendini dahi inkâr eden bir felsefî ekole bağlı kimse	addetmek: saymak, tutmak
aksettirmek: yansıtmak	a’mâl: ameller, işler ve davranışlar
binaenaleyh: bundan dolayı	dalâlet: hak yoldan sapkınlık, ayrılma
desise: hile, aldatma	dünyevî: dünya ile ilgili
ebedîleştirmek: sonsuzlaştırmak	ehemmiyet: değer, önem
elem: acı, keder, sıkıntı	evham: kuruntular, şüpheler
farz etmek: var saymak	fenâ olmak: yok olmak
gafil: Allah’ı düşünmeyen ve sorumluluklarından habersiz	gaflet: âhirete, Allah’ın emir ve yasaklarına duyarsız davranma hâli, umursamazlık
hak: gerçek	hariç: dışında
hatab: odun	hutame: Cehennemin bir tabakası
hülâsa: kısaca, özet	ilelebed: sonsuza kadar
ilâ-mâşaallah: Allah’ın dilediği, müsaade ettiği sürece	iska edilmek: sulanmak
istifade: faydalanma, yararlanma	i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!
kabilinden: türünden, gibisinden	kader: Allah’ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak her şeyi bilip takdir etmesi
kanaat: Allah’ın nasip ettiği şeye razı olma, yetinme	kezâlik: bunun gibi
külfet: güçlük, zorluk	mahzen: depo
matlup: istek, istenilen	mazhar: ayna
menzil: durak, yer	menşe: kaynak
mevki: konum, yer	muhafaza: koruma
muttasıl: yapışık, bitişik	mütesellî: tesellî bulan, üzüntüsü dağılan
nefis/nefs-i emmâre: insanı daima kötülüğe, zevk ve isteklere sevk eden duygu	sarf edilmek: harcanmak
sefer: yolculuk	semere: meyve
semeredar: meyveli, verimli	sıfât-ı İlâhiye: Allah’ın sıfatları, mukaddes özellikleri, nitelikleri
tasarruf: dilediği gibi kullanım, idare, yönetim	tecelliyat: yansımalar, görünümler
tegafül: gaflet etme, duyarsızlıklık, mânevî sorumluluklarından habersiz davranma	tesâkutan: her biri diğerinin hükmünü düşürür, birbirini yok eder olarak
tevil: yorum	teâruzan: birbirine zıt, her biri diğeriyle çelişiyor olarak
zeval: geçip gitme, yok olma	âhiret: öteki dünya, öldükten sonraki ebedî hayat
âlem-i beka: devamlı ve kalıcı âlem, âhiret	ümitvar: ümitli olan
şeriat: Allah tarafından bildirilen hükümlerin hepsi, İslâmiyet	şirk-i hafî: gizli şirk, ortaklık
şübehat: şüpheler, tereddütler

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 240


“Dünyada menfaati olmasa bile âhirette faidesi vardır” diye iyi ciheti göstermekle, kötü ciheti altında yutturur.

Hülâsa: Nefis, devekuşu gibidir. Şeytan Sofestâî, hevâ da Bektâşîdir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Halk-ı eşya hakkında mûcibe-i külliye sadık olmadığı takdirde, sâlibe-i külliye sadık olur. Yani, ya bütün eşyanın hâlıkı Allah’tır veya Allah hiçbir şeyin hâlıkı değildir. Çünkü, eşyanın arasında muntazam tesanütle halk ve yaratmak, tecezzîyi kabul etmez bir külldür, bazıyet yoktur. Ya mûcibe‑i külliye olacaktır veya sâlibe-i külliye olacaktır. Başka ihtimal yok. Herşeyde illetin ademini tevehhüm eden vehmin vâhi hükmünde bir kıymeti yok. Binaenaleyh, ednâ birşeyde hâlıkıyet eseri göründüğü zaman, bütün eşyada tahakkuk eder.

Ve keza, Hâlık ya birdir veya gayr-ı mütenahidir, evsat yoktur. Zira, Sâni, vahid-i hakikî olmazsa, kesîr-i hakikî olacaktır. Kesîr-i hakikî ise gayr-ı mütenahidir.

Maahaza, nuru neşredenin nursuz, icad edenin vücudsuz, icab ettirenin vücubsuz olması muhaldir.

Ve keza, ilim sıfatını ihsan edenin ilimsiz, şuuru ihsan edenin şuursuz, ihtiyarı verenin ihtiyarsız, iradeyi verenin iradesiz, kâmil şeylerin sânii gayr-ı kâmil olduğunu telâkki etmek muhaldir.

Ve keza, ayn’ı tersim, basarı tasvir ve nazarı tenvir edenin basarsız olduğunu düşünmek, ancak basar ve basiretten mahrum olan adamın işidir. Maahaza,

Bektâşî: Hacı Bektaş-ı Veli tarikatına mensub olan kimse	Hâlık: Yaratıcı
Sofestâî: kâinatın yaratıcısını kabul etmemek için her şeyi, hattâ kendilerini dahi inkâr edenler	Sâni: her şeyi san’atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah
adem: hiçlik, yokluk	ayn’ı tersim: gözü resmetmek, çizmek
basar: görme duyusu, görme sıfatı	basiret: görüş, seziş, anlayış kudreti veya sıfatı; akıl, zekâ, ileri görüşlülük
bazıyet: kısımlara ayrılma, ayrılabilir olma, bölünebilir olma	binaenaleyh: bundan dolayı
cihet: yön, şekil	ednâ: en basit, en küçük
evsat yoktur: ortası yoktur	eşya: varlıklar
gayr-ı kâmil: noksan, mükemmel olmayan	gayr-ı mütenahi: sonu olmayan
halk: yaratma	halk-ı eşya: eşyanın, varlıkların yaratılması
hevâ: hevesler, nefsin arzu ve istekleri	hâlıkıyet: yaratıcılık
hülâsa: özet, öz	icab: gerektirme
icad etme: yaratma, var etme	ihsan: bağış, ikram, lütuf
ihtiyar: irade	illet: esas sebep
irade: dileme, istek, kast etme	i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!
kesîr-i hakikî: gerçek çokluk; her şey bir olan Allah’a verilmezse çok ilâhlar olacaktır	keza: bunun gibi
kâmil: mükemmel, noksansız	küll: bütün
maahaza: bununla beraber	mahrum: yoksun
muhal: olması imkânsız şey	muntazam: düzenli
mûcibe-i külliye: olumlu tümel önerme; “Bütün eşyanın hâlıkı (yaratıcısı) Allah’tır” gibi	nazar: akıl, bakıp akletme, düşünme
nefis: insanı daima kötülüğe, zevk ve isteklere sevk eden duygu	neşretme: yayma
sadık: doğru	sâlibe-i külliye: olumsuz tümel önerme “Allah hiçbir şeyin hâlıkı değildir.” gibi
sıfat: özellik, nitelik	tahakkuk: gerçekleşme
tasvir: şekil ve suret verme	tecezzî: bölünme, parçalanma
telâkki etmek: kabul etmek, anlamak	tenvir etmek: aydınlatmak, ışıklandırmak
tesanüt: dayanışma	tevehhüm etmek: kuruntuya kapılmak, zannetmek
vahid-i hakikî: eşi ve benzeri olmayan, ilâh olmaya lâyık tek gerçek olan Allah	vehim: kuruntu, varsayım
vâhi: zayıf, önemsiz	vücub: varlığının zorunlu olması
vücud: varlık, var oluş	âhiret: öteki dünya, öldükten sonraki ebedî hayat
şuur: bilinç, anlayış, idrak

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 241


masnûdaki kemâlât, tamamen Sânideki kemâlden akan bir feyizdir. Fakat kuşlardan yalnız sineği gören, tanıyan bir mikrop, kartalı gördüğü zaman, “Bu kuş değildir” der. Çünkü sinekteki şeyler onda yoktur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Nefs-i nâtıkanın en yüksek matlubu devam ve bekadır. Hattâ vehmî bir devam ile kendisini aldatmazsa hiçbir lezzet alamaz. Öyleyse, ey devamı isteyen nefis! Daimî olan bir Zâtın zikrine devam eyle ki, devam bulasın. Ondan nur al ki sönmeyesin. Onun cevherine sadef ve zarf ol ki kıymetli olasın. Onun nesim-i zikrine beden ol ki, hayattar olasın. Esmâ-i İlâhiyeden birisinin hayt-ı şuaıyla temessük et ki, adem deryâsına düşmeyesin.

Ey nefis! Seni tutup düşmekten muhafaza eden Zât-ı Kayyûma dayan. Senin mevcudiyetinden dokuz yüz doksan dokuz parça Onun uhdesindedir. Senin elinde yalnız bir parça kalır. En iyisi o parçayı da Onun hazinesine at ki rahat olasın.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Sen kendi vücudunu yapmaya kadir değilsin. Ve elin onu icad etmekten kasırdır. Başkaları dahi o işten âciz ve kasırdırlar. İstersen tecrübe et bakalım. Şecere-i kelimat denilen bir lisanı veya muhaberat ve ezvak santralı olarak bir ağzı yap. Elbette yapamayacaksın. Öyleyse Allah’a şirk yapma!

اِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ

1
​

İ’lem eyyühe’l-aziz! Şu görünen âlem, İlâhî bir dükkân ve bir mahzendir. İçerisinde envâen türlü türlü mensucat kumaşlar, mekûlât yemekler, meşrubat şerbetler vardır. Bir kısmı kesif, bir kısmı lâtif, bir kısmı zâil, bir kısmı dâimî, bir kısmı katı bir lüb, bir kısmı mâyi ve hâkezâ, her çeşit bulunur. Lâkin bir kısmı




[NOT]Dipnot-1 “Muhakkak ki, şirk pek büyük bir zulümdür.” Lokman Sûresi, 31:13.
[/NOT]

Sâni: her şeyi san’atlı ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah	Zât: kimse; Allah
Zât-ı Kayyûm: herşeyi kendi varlığıyla ayakta tutan ve varlıklarını devam ettiren Zât, Allah	adem: hiçlik, yokluk
beka: kalıcılık, sonsuzluk	cevher: asıl, öz
daimî: devamlı, sürekli	deryâ: deniz, okyanus
envâen: çeşitler, türler olarak	esmâ-i İlâhiye: Allah’ın isimleri
ezvak: zevkler, lezzetler	feyiz: ihsan, bağış, kerem
hayattar: canlı	hayt-ı şua: ışık hüzmesinden olan nurlu ip
hâkezâ: böylece, bunun gibi	icad: yaratma, var etme
i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!	kadir: güçlü, kuvvetli
kasır: yetersiz, eksik, noksan	kemal: mükemmellik, kusursuzluk
kemalât: mükemmellikler, olgunluklar	kesif: yoğun, katı, saydam olmayan
lisan: dil	lâtif: şirin, ince, akıcı, saydam
lüb: öz, iç	mahzen: erzak deposu, içinde eşya saklanan yer
masnû: san’at eseri varlık	matlub: istek, arzu
mekûlât: yiyecekler	mensucat: dokumalar, dokunmuş şeyler
mevcudiyet: varlık	meşrubat: içecekler
muhaberat: haberleşmeler, konuşmalar	muhafaza: koruma
mâyi: sıvı	nefis: bir kimsenin kendisi; insanı daima kötülüğe, zevk ve isteklere sevk eden duygu
nefs-i nâtıka: konuşan öz, insan; doğru ile yanlışı birbirinden ayıran insan mahiyetinde bulunan nur, aklî ve naklî meselelerin alâkalarını hissetmeye ve anlamaya kabiliyeti olan insan ruhu, insan	nesim-i zikir: güzel ve hoş olan lâtif zikir rüzgârı, havası
sadef: inci kabuğu, kılıf	temessük etmek: sarılmak, tutunmak
uhde: sorumluluk, yükümlülük vs. üzerine alma	vehmî: varsayılan, olmadığı halde var kabul edilen
zarf: kılıf	zikir: Allah’ı anma
zâil: yok olup gidici, geçici	âciz: güçsüz, elinden bir şey gelmeyen
âlem: dünya	İlâhî: Allah tarafından olan
şecere-i kelimat: sözler ağacı	şirk: ortak koşma

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 242


icadî bir nescdir. Bir kısmı da tecellîyata bir nakıştır. Felâsifenin dalâletince, icad ile nakış birdir. Ve o dükkân sahibi de mûcib-i bizzattır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Enâniyetten neş’et eden şirk-i hafî katılaştığı zaman esbab şirkine inkılâp eder. Bu da devam ederse küfre tahavvül eder. Bu dahi devam ederse, tàtile, yani hâlıksızlığa incirar eder. El-iyâzü billâh!

İ’lem eyyühe’l-aziz! İnsanın hilkatinden maksat, mahfî hazine-i İlâhiyeyi keşif ile göstermek ve Kadîr-i Ezelîye bir burhan, bir delil, bir mâkes-i nurânî olmakla Cemâl-i Ezelînin tecellîsi için şeffaf bir mir’at, bir ayine olmaktır. Hakikaten, semâvat, arz ve cibâlin hamlinden âciz kaldıkları emâneti insan haml ettiği cihetle cilâlanmış, cilvelenmiş bir şekle girmiştir. Çünkü, o emânetin mazmunlarından biri de, insanın sıfât-ı İlâhiyeyi fehmetmek için bir vâhid-i kıyasî vazifesini görmektir. İnsanın hilkatinden maksat bu gibi şeyler olduğu halde, kısm-ı ekserîsi perde olurlar, sed olurlar. Vazifesi fetih ve açmak iken kapatıyor, bağlıyor. Ziya ve ışığı neşir iken söndürüyor. Allah’ı tevhid etmek yerine şirk yapıyor. Ve keza, nur-u iman ile Allah’a bakıp mülkü ona teslim etmekle—îtikaden—mükellef iken, ene rasadıyla halka bakarak Allah’ın mülkünü onlara taksim ediyor. Hakikaten

1 اِنَّ اْلاِنْسَانَ لَظَلُومٌ جَهُولٌ

İ’lem eyyühe’l-aziz! Ey nefis! Eğer takvâ ve amel-i salih ile Hâlıkını razı ettiysen,



[NOT]Dipnot-1 Gerçekten insan çok zâlim ve çok câhildir.

[/NOT]

Cemal-i Ezelî: ezelî ve sonsuz güzellik sahibi olan Allah	Hâlık: her şeyi yaratan Allah
Kadîr-i Ezelî: varlığının başlangıcı olmayan ve her şeye gücü yeten sonsuz kudret sahibi Allah	amel-i salih: Allah için yapılan iyi işler
arz: dünya	burhan: güçlü ve sarsılmaz kesin delil, kanıt
cibâl: dağlar	cihet: taraf, yön
cilvelenme: cilâlanma, parlama	dalâlet: doğru ve hak yoldan sapkınlık
el-iyâzü billâh: Allah korusun	ene: ben, benlik
enâniyet: benlik, gurur	esbab: sebepler
esbab şirki: sebepleri Allah’a ortak koşma	fehmetmek: anlamak
felâsife: felsefeciler, filozoflar	fetih: açma
hakikaten: gerçekten	haml etme: yüklenme
hamlinden: yüklenmekden, üstlenmekden	hazine-i İlâhiye: İlahî hazine
hilkat: yaratılış	hâlık: yaratıcı
icad: yaratma, var etme	icadî: yaratma ile ilgili
incirar: bir sonuca sürüklenme, sonuçlanma	inkılâp etmek: değişmek, dönüşmek
i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!	keza: yine, bunun gibi
keşif: gizli bir şeyi açığa çıkarma, bulma	küfür: inkâr ve inançsızlık
kısm-ı ekserî: büyük bir kısmı	mahfî: gizli, saklı
maksat: amaç, gaye	mazmun: bir şeyin içerdiği mânâ, kavram
mir’at: ayna	mâkes-i nurânî: nurlu ayna, nurun, ışığın yansıdığı yer
mûcib-i bizzat: Cenab-ı Hakkın hâşâ iradesini yok sayarak “iradesiyle değil de varlığı icabı herşeyi yapmaya mecbur olduğu” şeklindeki batıl görüş “güneş ışık vermeye mecburdur” gibi	mükellef: yükümlü, sorumlu
nakış: işleme, süsleme	nefis: insanı dâima zevk ve isteklere sevk eden duygu
nesc: dokuma	neşir: yayma
neş’et etme: kaynaklanma, doğma	nur-u iman: iman nuru, aydınlığı
rasad: dürbün, gözetleme aleti	sed olma: engelleme, mâni olma
semâvat: gökler	sıfât-ı İlâhiye: Allah’ın sıfatları, mukaddes özellikleri, nitelikleri
tahavvül etmek: dönmek, dönüşmek	taksim etmek: bölüştürmek, ayırmak
takvâ: Allah’ın emir ve yasaklarına titizlikle uyma	tecellî: belirme, görünme, yansıma
tecellîyat: tecelliler, yansımalar	tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma
tàtil: Cenab-ı Hakkın sıfatlarını inkâr etme, varlıkların Allah ile olan bağlarını kesme, yaratıcıyı kabul etmeme	vâhid-i kıyasî: ölçü birimi
ziya: ışık, parlaklık	âciz: güçsüz, zavallı, zayıf
îtikaden: inanç gereği	şeffaf: saydam, parlak
şirk: ortak koşma	şirk-i hafî: gizli şirk, ortak koşma

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 243


halkın rızasını tahsile lüzum yoktur; o kâfidir. Eğer halk da Allah’ın hesabına rıza ve muhabbet gösterirlerse, iyidir. Şayet onlarınki dünya hesabına olursa, kıymeti yoktur. Çünkü onlar da senin gibi âciz kullardır. Maahaza, ikinci şıkkı takip etmekte şirk-i hafî olduğu gibi, tahsili de mümkün değildir. Evet, bir maslahat için sultana müracaat eden adam sultanı irzâ etmiş ise, o iş görülür. Etmemişse, halkın iltimasıyla çok zahmet olur. Maamâfih, yine sultanın izni lâzımdır. İzni de rızasına mütevakkıftır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Vâcibü’l-Vücud, zâtında, mahiyetinde mümkine benzemediği gibi, ef’âlinde de benzemiyor. Çünkü, Vâcibü’l-Vücudun kudretine nisbeten yakın-uzak, az-çok, küçük-büyük, fert-nev’, cüz-küll aralarında fark yoktur. Ve keza, Onun fiilinde bizzat mübaşeret yoktur. Fakat, mümkinin kudreti bu derece değildir. Bunun için nefis, Vâcibü’l-Vücudun ef’âlini fiillerine benzetemiyor. Hakikatini fehmetmekte akıl mütehayyir kalıyor. Fiili fâilsiz zannediyor.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Arslan gibi hayvanların diş ve pençelerine bakılırsa, iftiras ve parçalamak için yaratılmış oldukları anlaşılır. Ve kavunun, meselâ, letafetine dikkat edilirse, yemek için yaratılmış olduğu hissedilir. Kezâlik, insanın da istidadına bakılırsa, vazife-i fıtriyesinin ubudiyet olduğu anlaşıldığı gibi, ruhânî ulviyyetine ve ebediyete olan derece-i iştiyakına da dikkat edilirse, en evvel insan bu âlemden daha lâtif bir âlemde ruhen yaratılmış da teçhizat almak üzere muvakkaten bu âleme gönderilmiş olduğu anlaşılır.

Ve keza, insan, hilkat semeresi olduğundan anlaşılır ki: İnsanlardan bir çekirdek var ki, Cenâb-ı Hak şecere-i hilkati o çekirdekten inbat etmiştir. O çekirdek de ancak ve ancak bütün ehl-i kemâlin ve belki nev-i beşerin nısfının ittifakıyla

Cenab-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan, sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	Vâcibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir şeye ve sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah
cüz-küll: parça-bütün	derece-i iştiyak: çok kuvvetli arzu ve isteğin derecesi
ebediyet: sonu olmayan sonsuzluk	ef’âl: fiiler, işler
ehl-i kemâl: kemâl sahibi, olgun kimseler	fehmetmek: anlamak
fert: tek, birey	fâil: bir işi yapan, özne; fiilin sahibi
hakikat: asıl, gerçek, doğru	hilkat: yaratılış
iftiras: parçalama	iltimas: tavsiye, rica, istirham
inbat: bitki vs. bitirme, yeşertme; büyütme	irzâ etmek: razı etmek, hoşnut etmek
istidad: kabiliyet ve yetenekler, ruhî özellikler	i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!
keza: bunun gibi, öyle de	kezâlik: bunun gibi
kudret: Allah’ın güç ve iktidarı	kâfi: yeterli
letafet: tatlılık, hoşluk, güzellik	lâtif: güzel, hoş
maahaza: bununla beraber	maamâfih: bununla beraber, böyle iken
mahiyet: asıl nitelik, temel özellik	maslahat: fayda, gaye
muvakkaten: geçici olarak	mübaşeret: bizzat kendisi yapma, vasıtasız doğrudan yapma
mümkin: varlığı ile yokluğu eşit olan, varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan varlık	müracaat: başvurma
mütehayyir kalma: hayrete düşme, şaşırma	mütevakkıf: –e bağlı olma
nefis: bir kimsenin kendisi; insanı kötülüğe, zevk ve isteklere sevk eden duygu	nev-i beşer: insanlar, insanlık türü
nev’i: çeşit, tür	nisbeten: bir dereceye kadar
nısfı: yarısı	rıza: memnuniyet
semere: meyve	tahsil: elde etme, kazanma
teçhizat: cihazlar, donanım	ubudiyet: kulluk
ulviyyet: yücelik	vazife-i fıtriye: yaratılıştan gelen görev
zâtında: bizzat kendisinde	âciz: güçsüz, zavallı, zayıf
âlem: dünya	şecere-i hilkat: yaratılış ağacı
şirk-i hafî: gizli şirk, ortak koşma

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 244


efdalü’l-halk, seyyidü’l-enâm Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâmdır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Siyah ve beyaz nakışlar ile nakışlı bir imâme ile küre-i arzın kafasını saran semâvat ve arzın Nâzım ve Hâlıkı olan Allah’ın ulûhiyetine lâyık mıdır ki, âlemin bazı safahatını miskin bir mümkine tevdi ve tefvîz etsin? Arşın Sahibinden maadâ arşın altındaki şeylere bizzat tasarruf eden imkân dairesinde kimse var mıdır? Kellâ! Çünkü o kudret kısa ve kasır olmayıp muhit bir kudret olduğundan, açık bir yer, bir delik kalmıyor ki, gayr müdahale etsin. Maahaza, ceberûtiyet ve istiklâliyetin izzeti ve kendini sevdirmek ve tanıttırmak muhabbeti, gayre müsaade etmiyor ki, arada ibâdullahın enzarını kendine celb eden ismî bir vasıta bulunsun. Maahaza, küll ile cüzde, nev’ ile fertte yapılan tasarrufat, birbirinin içinde mütedahil ve yekdiğerine mütesanit olduğundan, o tasarrufları ayrı ayrı faillere vermek mümkün değildir. Meselâ, âlemin nizam, intizam ve tasarrufunda arzın tedbiri dahildir. Arzın tedbirinde insanın da tedbiri dahildir. Ve aynı zamanda bu tasarrufat yapılırken, başka nevilerin de şuûnâtına bakılır. Ve hüceyrat-ı bedeniye ile zerrat dahi yaratılıyor. Ve hakezâ, bütün bu tasarrufat bütün safahata aynı kudret ile yapılır. Nasıl ki şemsin nurundan, katre ve kabarcıklara varıncaya kadar hiçbir şey hariç kalmıyor. Bütün eşya o nur ile tenevvür ediyor.

Kezalik, bütün tasarrufat, kudret-i ezeliyeye âittir. Başka birşeyin müdahalesi yoktur. Küreden zerreye varıncaya kadar o kudretin tasarrufundan hariç değildir.

Aleyhissalâtü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Hâlık: her şeyi yaratan Allah
Nâzım: her şeyi en mükemmel şekilde düzenleyen, tanzim eden Allah	arz: dünya
arş: göğün en yüksek katı; Allah’ın büyüklüğünün ve yüceliğinin tecelli ettiği yer	ceberûtiyet: daimî olan kudret büyüklük ve haşmet
celb etme: kendine çekme	cüz: kısım, parça
efdalü’l-halk: yaratılmışların en faziletlisi, en üstünü	enzar: bakışlar, dikkatler
eşya: varlıklar	fail: işi yapan, özne
fert: tek, birey	gayr: diğer, başkası
hakezâ: bunun gibi, böylece	hariç: dışında
hüceyrat-ı bedeniye: beden hücreleri	ibâdullah: Allah’ın kulları
imkân dairesi: varlığı da yokluğu da eşit olan varlıklar dairesi, kâinat	imâme: sarık
intizam: düzenlilik, tertiplilik	istiklâliyet: bağımsızlık, birşeye bağlı olmayış
ittifak: birleşme, birlik; görüş, fikir birliği	izzet: değer, itibar, yücelik
i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!	kasır: eksik, noksan
katre: damla	kellâ: asla
kezalik: bunun gibi	kudret: güç ve iktidar
kudret-i ezeliye: Allah’ın ezelden beri var olan ve ezelî olan sonsuz güç ve iktidarı	küll: bütün, genel
küre: dünya	küre-i arz: yer küre, dünya
maadâ: –den başka, –in dışında	maahaza: bununla beraber
miskin: zavallı, muhtaç	muhit: herşeyi içine alan, kuşatan
müdahale: karışma	mümkin: varlığı ile yokluğu eşit olan, varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan
mütedahil: iç içe, birbiri içinde	mütesanit olma: dayanışma içinde olma
nakış: işleme, süsleme	nev’: çeşit, tür
nizam: düzen	safahat: sayfalar, alanlar, aşamalar
semâvat: gökler	seyyidü’l-enâm: bütün varlıkların efendisi
tasarruf: dilediği gibi kullanma, yönetme	tasarrufat: dilediği gibi kullanmalar, icraat, yönetme
tedbir: çekip çevirme, ihtiyacını karşılama, idare etme	tefvîz etmek: vazifelendirmek, görevlendirmek
tenevvür etmek: nurlanmak, aydınlanmak	tevdi: birisine bırakmak, emanet etmek
ulûhiyet: ibadete ve itaat edilmeye lâyık olma, ilâhlık; Cenab-ı Allah’ın ilâhlığı	yekdiğeri: bir başkası
zerrat: zerreler	zerre: atom, maddenin en küçük parçası
âlem: dünya, kâinat	şems: güneş
şuûnât: fiiller, durumlar, haller, işler

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 245


Hülâsa: Arının dimağını, mikrobun gözünü tanzim eden Zât, senin ef’âl ve a’mâlini mühmel, başıboş, hesapsız, kitapsız bırakmayarak İmâm-ı Mübînde yazar. Ona göre muhaseben olacaktır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Herbir masnûda, herbir zerrede görünen tasarruf-u mutlak, kudret-i muhîta ve hikmet-i basîrenin delâlet ve şehadetleriyle sabittir ki, bütün eşyânın Sânii vahiddir, şeriki yoktur. Ne kudretinde inkısam var, ne iktidar ve ihtiyarında tecezzî vardır. Binaenaleyh, Sâni ancak Vâcibü’l-Vücud olacaktır ki, kaderin mizanıyla yürüyen kudretine bir nihayet yoktur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Sinek, örümcek, pire gibi küçük hayvanlar fil, camus, deve gibi büyük hayvanlardan daha zeki, hilkatçe daha güzel, san’atça daha tam oldukları halde, bunların ömrü kısa, onlarınki uzun, bunların zahiren menfaatleri yok, onlarınki var. İşte bu hal, hilkat-i eşyada Sâniin külfeti olmadığına ve herşeyin vücuda gelmesi ancak “Kün” emriyle olduğuna bâhir bir burhandır.

يَفْعَلُ اللهُ مَايَشَاءُ

1 لاَ اِلَهَ اِلاَّ هُوَ

2
​

İ’lem eyyühe’l-aziz!

3 وَاللهُ مِنْ وَرَائِهِمْ مُحِيطٌ Evet, Allah, ilmi, iradesi, kudreti ve sair sıfâtıyla muhittir. Daire-i ihâtasından hariç birşey yoktur. Fakat, insan cüz’î ve kısa zihniyle Allah’ın azametine ve şemsin etrafında seyyârâtı tedvir ettiğine bakarken, meselâ arı gibi küçük hayvanlarla iştigal etmesini uzak görüyor. Çünkü Vâcibü’l-Vücudu, mümkine kıyas ediyor. Halbuki, bu kıyasa




[NOT]Dipnot-1 “Allah dilediğini yapar.” İbrahim Sûresi, 14:27.
Dipnot-2 “Ondan başka ibâdete lâyık hiçbir ilâh yoktur.” Bakara Sûresi, 2:255.
Dipnot-3 “Allah onları arkalarından kuşatıcıdır.” Bürûc Sûresi, 85:20.
[/NOT]

Sâni: her şeyi san’atla ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah	Vâcibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan, var olmak için hiçbir şeye ve sebebe ihtiyacı bulunmayan Allah
azamet: büyüklük, yücelik	a’mâl: ameller, işler
binaenaleyh: bundan dolayı	burhan: güçlü ve sarsılmaz kesin delil, kanıt
bâhir: parlak	camus: manda
cüz’î: küçük	daire-i ihâta: her şeyi içine alan, kapsayıp kuşatan daire, alan
delâlet: delil olma, gösterme	ef’âl: fiiler, işler
eşya: varlıklar	hariç: dışında
hikmet-i basîre: her şeyi gören hikmet; herşeyi belli bir gayeye göre yerli yerinde yapan Allah’ın hikmeti	hilkat: yaratılış
hilkat-i eşya: varlıkların yaratılışı	hülâsa: kısaca, özet
ihtiyar: irade, dileme, seçim gücü	iktidar: güç, kudret
inkısam: bölünme, parçalanma	irade: dileme, istek, tercih
iştigal etmek: meşgul olmak	i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!
kader: Allah’ın ezelî ilmi ile kâinatta olmuş ve olacak herşeyi bilip takdir etmesi, kâinatın plânı	kudret: güç ve iktidar
kudret-i muhîta: herşeyi kuşatan sınırsız güç ve iktidar	külfet: güçlük, meşakkat, zorluk
kün emri: “kün = كُنْ”, yani “Ol” emri	kıyas etmek: karşılaştırmak
masnû: san’at eseri varlık	mizan: terazi, ölçü
muhasebe: hesaba çekilme, sorgulanma	muhit: kapsama alanı, her şeyi içine alan, kuşatan
mühmel bırakmak: ihmal etmek	mümkin: varlığı ile yokluğu eşit olan, varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan varlık
nihayet: son	sair: diğer
seyyârât: gezegenler, gök cisimleri	sıfât: nitelikler, özellikler
tanzim etme: düzenleme	tasarruf-u mutlak: kayıtsız, sınırsız tasarruf, dilediği şeyi dilediği gibi yapma
tecezzî: bölünme, parçalanma	tedvir etmek: çekip çevirmek, idare etmek
vahid: tek	vücuda gelmek: yaratılmak, meydana gelmek
zahiren: görünürde	zerre: atom, maddenin en küçük parçası
İmam-ı Mübin: İlâhî ilim ve emrin bir unvanı; gayb âlemine bakan, eşyanın geçmiş ve geleceğine ait bilgi ve kurallarının yazıldığı kader defteri	şehadet: şahidlik, tanıklık
şems: güneş	şerik: ortak

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 246


göre küçük hayvanlara büyük bir zulüm olur. Çünkü onlar da 1 وَاِنْ مِنْ شَىْءٍ اِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ kaziyesince Hâlıklarını tesbih etmekle, Allah’tan maadâ kimseyi Rab tanımıyorlar. Binaenaleyh, büyüğün küçüğe tekebbür etmeye hakkı yoktur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Umumî olan bir in’âm ile inâyet-i şahsiye arasında münâfat yok. Meselâ, bir ziyafete yapılan umumî bir davet altında şahıslar da davet edilmiş olur. Yani, bu ziyafet umumî olduğundan davet umumiyette kalır; şahıslar nazara alınmıyor, denilemez. Binaenaleyh, Allah’ın nimetleri vakıf malı veya nehir suyu gibi umumî olup, in’âmında şahıslar kast edilmemiş değildir. Ancak o umumiyette hususiyet de maksuddur. Binaenaleyh, eşhas o umumî in’âmda kast edilmediklerinden, o nimetlere karşı şükretmeye mükellef olmadıklarına zehab etmek hatâdır.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Yarın seni zillet ve rezaletlere mâruz bırakmakla terk edecek olan dünyanın sefahetini bugün kemâl-i izzet ve şerefle terk edersen, pek aziz ve yüksek olursun. Çünkü, o seni terk etmeden evvel sen onu terk edersen, hayrını alır, şerrinden kurtulursun. Fakat vaziyet mâkûse olursa, kaziye de mâkûse olur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Fısk çamuruyla mülevves olan medeniyet, insanları da o çamur ile telvis ediyor. Ezcümle: Riyâyı şan ve şeref ile iltibas etmiş. İnsanları da o pis ahlâka sevk ediyor. Hakikaten insanlar o riyâya öyle alışmışlar ki, şahıslara yaptıkları gibi, milletlere, hattâ unsurlara bile yapıyorlar. Gazeteleri o riyâya dellâl, tarihleri de alkışçı yapmışlardır. Bu yüzden şahsî hayatlar “hamiyet‑i cahiliye” ünvanı altında unsurî hayatlara fedâ edilmektedir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Nübüvvet-i Ahmediyeyi (a.s.m.) ispat eden delillerden




[NOT]Dipnot-1 “Hiçbir şey yoktur ki Onu övüp Onu tesbih etmesin.” İsrâ Sûresi, 17:44.
[/NOT]

Hâlık: her şeyi yaratan Allah	Nübüvvet-i Ahmediye: Hz. Muhammed’in (a.s.m.) peygamberliği
Rab: herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri veren, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulunduran Allah	aziz: çok değerli, izzetli
binaenaleyh: bundan dolayı	dellâl: ilân edici
ezcümle: bu gruptan bir örnek, meselâ	eşhas: şahıslar
fısk: günah, günahkârlık	hakikaten: gerçekte
hamiyet-i cahiliye: körü körüne, bilinçsiz ve şuursuzca yapılan koruma gayreti; güya mukaddes değerleri korumak için yapılan şuursuzca koruma gayreti; ırka dayalı milliyetçilik	hususiyet: özel olma, hususîlik
inâyet-i şahsiye: şahsa ve kişiye yapılan yardım, ikram, lütuf	in’âm: nimet verme
i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!	kastedilme: gaye edinme, bir maksat ve hedefe bizzat yönelme
kaziye: hüküm, önerme	kemal-i izzet ve şeref: tam bir izzet, şeref ve haysiyet sahibi olma
maadâ: –den başka, –in dışında	maksud: kast edilen, hedeflenen şey
mâkûse: ters, zıt	mâkûse olma: tersine dönme, ters olma
mükellef: yükümlü, sorumlu	mülevves: kirli, pis, pislenmiş
münâfat: zıtlık, terslik	nazar: dikkat
riyâ: özü sözü bir olmamak, gösteriş	sefahet: helâl olmayan zevk ve eğlenceye düşkünlük, zararı yararı ayırt edemeden hareket etme
sevk etmek: yöneltmek	tekebbür etmek: kibirlenmek, büyüklenmek
telvis etmek: kirletmek, pisletmek	tesbih: Allah’ı her türlü kusurdan yüce tutarak şanına lâyık ifadelerle anma
umumiyet: genellik	umumî: genel, herkese ait
unsur: ırk, soy	unsurî hayat: ırka, soya ait hayat; ırkçılık ve menfi milliyetçiliğin egemen olduğu hayat tarzı
vakıf malı: halkın faydasına sunulmuş mal	zehab: bir fikir ve düşünceye kapılmak, gitmek
zillet: alçaklık, aşağılık	şahsî hayat: kişisel hayat, ferdin hayatı, yaşamı
şer: kötü iş, kötülük

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 247


biri de tevhiddir. Evet, merâtibiyle tevhid bayrağını kâinatın en üst tepesi üstünde dikmiş olan ve enzâr-ı âleme karşı makamlarıyla beraber tevhide dellâllık eden ve enbiyanın mücmel bıraktıkları hakaiki tafsilâtıyla beyan eden ve açıklayan, ancak ve ancak Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâmdır. Binaenaleyh, tevhidin hakikat ve kuvveti nisbetinde nübüvvet-i Ahmediye (a.s.m.) hak ve hakikattir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Sath-ı âlemde kurulan şu sergi-yi İlâhîde teşhir edilen tezyinâta, kemâlâta, güzel manzaralara ve rububiyetin haşmetiyle ulûhiyetin azametine bir müşahit, bir mütenezzih, bir mütehayyir, bir mütefekkir lâzımdır ki, o güzellikleri görsün, o manzaralar arasında tenezzüh etsin, o harika nakışlara, ziynetlere tefekkürle hayran olsun. Sonra o sergiden Sâniinin celâline, Mâlikinin iktidar ve kemâlâtına intikal ile Onun azametine secde-i hayret etsin. Bu vazifeyi ifa edecek, insandır. Çünkü, insan gerçi cahil, zulmetli birşeydir, amma öyle bir istidadı vardır ki, âleme bir enmuzeç ve bir nümune olmaya liyâkatı vardır. Hem o insanda öyle bir emânet vedia bırakılmıştır ki, onunla gizli defineyi bulur, açar. Hem o insandaki kuvvetler tahdit edilmeyerek mutlak bırakılmıştır. Buna binaen, küllî bir nevi şuur sâhibi olur ki, Sultan-ı Ezelin azamet ve haşmetinin şâşaasını idrak ediyor.

Evet, mâşukun hüsnü, âşıkın nazarını istilzam ettiği gibi, Nakkaş-ı Ezelînin

Aleyhissalâtü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Mâlik: görünen ve görünmeyen her şeyin gerçek sahibi olan Allah
Nakkaş-ı Ezelî: her şeyi san’atlı ve mükemmel bir şekilde nakış işleyen, varlığının başlangıcı olmayan Allah	Sultan-ı Ezel: sonsuz otorite ve hâkimiyet sahibi ezelî Sultan, Allah
Sâni: her şeyi san’atla ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah	azamet: büyüklük, yücelik
beyan etme: açıklama	binaen: -dayanarak
binaenaleyh: bundan dolayı	celâl: büyüklük, azamet, haşmet
dellâllık: ilân edicilik	enbiya: nebiler, peygamberler
enmuzeç: örnek, fihriste	enzâr-ı âlem: dünyanın bakışları, dikkatleri
hak ve hakikat: asıl, gerçek ve doğru	hakaik: hakikatler, esaslar
hakikat: asıl, gerçek, doğru	haşmet: büyüklük, görkem, azamet
hüsün: güzellik	ifa etmek: yerine getirmek
iktidar: güç, kudret	intikal etme: geçme; anlama, kavrama
istidad: kabiliyet, yetenek	istilzam etmek: gerektirmek
i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki!	kemâlât: mükemmellikler, kusursuzluklar
kâinat: evren, bütün yaratılmışlar	küllî: genel, kapsamlı; bütün fertleri içine alan tür
liyâkat: hak etme, lâyık olma	merâtib: mertebeler, dereceler
mutlak: kayıtsız, sınırsız	mâşuk: aşık olunan kimse, sevgili
mücmel: öz, özet	mütefekkir: varlıklar üzerinde etraflıca düşünüp Allah’a ulaşan aydın, düşünür
mütehayyir: hayrete düşen, hayrete kapılan	mütenezzih: tenezzüh eden, gezen, seyreden
müşahit: tanık, şahit, delil	nakış: işleme, süsleme
nazar: bakış, dikkat	nevi: çeşit, tür
nisbet: ölçü	nübüvvet-i Ahmediye: Hz. Muhammed’in (a.s.m.) peygamberliği
nümune: örnek, misal	rububiyet: Rablık; herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması
sath-ı âlem: kâinat ve dünya zemini	secde-i hayret: hayret secdesi
sergi-yi İlâhî: Allah tarafından olan sergi	tafsilât: ayrıntılar, detaylar
tahdit edilme: sınırlanma, sınırlandırılma	tefekkür: varlıklar üzerinde Allah’a ulaşmayı netice verecek şekilde etraflıca düşünme
tenezzüh: gezinti	tevhid: birleme; herşeyin bir olan Allah’a ait olduğunu bilme ve inanma
tezyinât: süslemeler	teşhir etme: sergileme
ulûhiyet: ibadete ve itaat edilmeye lâyık olma, ilâhlık; Cenab-ı Allah’ın ilâhlığı	vedia bırakılma: emanet edilme, ödünç verilme
ziynet: süs	zulmetli: karanlıklı
âlem: dünya, kâinat, bütün yaratılmışlar	âşık: şiddetli seven
şuur: bilinç, anlayış, idrak	şâşaa: gösteriş, göz alıcılık, parlaklık

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 248


rububiyeti de insanın nazarını iktizâ eder ki, hayret ve tefekkür ile takdir ve tahsinlerde bulunsun.

Evet, gül ve çiçeklerin yüzlerini güzelleştiren Zât, nasıl o güzel yüzlere arılardan, bülbüllerden istihsan âşıkları icad etmesin? Ve güzellerin güzel yüzlerinde güzelliği yaratan, elbette o güzelliğe müştakları da yaratır.

Kezâlik, bu âlemi şu kadar ziynetlerle, nakışlarla tezyin eden Mâlikü’l-Mülk, elbette ve elbette o harika, antika, mu’cize manzaraları, ziynetleri, seyircilerden, müşahitlerden, âşık ve müştaklardan, ârif dellâllardan hâli bırakmayacaktır. İşte, câmiiyeti dolayısıyla insan-ı kâmil, halk-ı eflâke ille-i gaiye olduğu gibi, halk-ı kâinata da semere ve netice olmuştur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Eşya arasındaki tevafuk, Sâniin Vâhid, Ehad olduğuna delâlet ettiği gibi, aralarında bulunan muntazam tehalüf de, Sâniin Muhtar ve Hakîm olduğuna şehadet eder. Meselâ, hayvanların, bilhassa insanların esas âzâlarındaki tevafuk, bilhassa çift âzâlardaki temasül, Hâlıkın vahdetine burhan olduğu gibi, keyfiyetler ve şekillerdeki tehalüf de Hâlıkın ihtiyar ve hikmetine delâlet eder.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Mahlûkatın en zâlimi insandır. İnsan kendi nefsine olan şiddet-i muhabbetten dolayı kendisine hizmeti ve menfaati olan şeyleri hem sever, hem kıymet verir. Semeresinden istifade gördüğü şeylere abd ve köle olur.

Ehad: her bir varlık üzerinde birliğinin izleri görünen ve bütün kemâl sıfatların sahibi olan bir Allah	Hakîm: herşeyi hikmetle belirli fayda ve gayelere yönelik olarak mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan Allah
Hâlık: her şeyi yaratan Allah	Muhtar: ihtiyar ve irade sahibi Allah
Mâlikü’l-Mülk: görünen ve görünmeyen her şeyin gerçek sahibi olan Allah	Sâni: her şeyi san’atla ve mükemmel bir şekilde yaratan Allah
Vâhid: Zâtında, sıfatlarında, isimlerinde, işlerinde ve hükümlerinde asla ortağı, benzeri ve dengi olmayan ve herşeyi birliğiyle kuşatan Allah	Zât: kimse, Allah
abd: kul	bilhassa: özellikle
burhan: güçlü ve sarsılmaz kesin delil, kanıt	câmiiyet: kapsamlılık
dellâl: duyurucu, ilân edici	delâlet etmek: delil olmak, göstermek
eşya: şeyler, varlıklar	halk-ı eflâk: feleklerin, kâinatın yaratılışı
halk-ı kâinat: kâinatın yaratılışı, yaratılması	hikmet: amaç, gaye, hedef; herşeyin belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yapılması
hâlî: boş, ıssız	icad: var etme, yaratma
ihtiyar: dileme, istek, irade	iktizâ etmek: gerektirmek
ille-i gaiye: asıl gaye; elde edilmesi için çalışılan gaye	insan-ı kâmil: mükemmel, olgun insan
istifade: faydalanma, yararlanma	istihsan: beğenme, güzel bulma
i’lem eyyühe’l-aziz: “Ey aziz kardeşim bil ki!”	keyfiyet: durum, nitelik
kezâlik: bunun gibi	mahlûkat: yaratılmışlar, yaratılmış varlıklar
muntazam: düzenli	mu’cize: bir benzerini yapmakta başkalarının aciz kaldıkları olağanüstü şey
müşahit: gören, seyreden, seyirci	müştak: aşık, çok arzulu ve istekli
nakış: işleme	nazar: bakış, dikkat
nefis: bir kimsenin kendisi	rububiyet: Rablık; her bir varlığın yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeylerin verilmesi, onların terbiye edilip idare ve egemenlik altında bulundurulması
semere: meyve, netice	tahsin: beğenme, birşeyin güzelliğini dile getirme
takdir etme: beğeniyi dile getirme	tefekkür: Allah’ı tanımayı sonuç verecek şekilde varlıklar üzerinde etraflıca düşünme
tehalüf: birbirinden farklı olmak	temasül: birbirine benzeme
tevafuk: uygunluk, denk gelme	tezyin etme: süsleme
vahdet: birlik, teklik	ziynet: süs
zâlim: zulmeden, acımasız, başkasının hakkına tecavüz eden	âlem: dünya, kâinat
ârif: bilgide ileri olan, bilen	âzâ: organlar
şehadet etmek: şahitlik etmek, delil olmak	şiddet-i muhabbet: aşırı sevgi

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 249


Aksi halde ne sever ve ne kıymet verir. Ve keza, hayatın icadında ille-i gaiyenin yalnız hayat olduğunu bilir. Cenâb-ı Hakkın icad ettiği hayylarda hedef ittihaz ettiği binlerce hikmetlerinden haberi yok. Acaba imkân ve ihtimalden hariç midir ki, âlemde görünen şu eşya-yı harika daha garip, daha harika ve daha mu’cize, melekûtî, berzâhî, misalî şeylere bazı nümune ve bazı esaslar olmasın?

İ’lem eyyühe’l-aziz! Cenâb-ı Hak kâinatı teşkil eden zerrâtı şeriat-ı fıtriyesine musahhar ve mutî ve evâmir-i tekviniyesine de münkad ve mümessil kılmıştır. Bir arı, “Kün” emrine imtisalen matlup bir şekle girdiği gibi, herhangi bir hayvan da aynı emre imtisalen, irade edilen vaziyetlere girer.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Şems, kamer, yıldız, arz gibi ecrâmı kabzasında tutan kudret, o ecrâmı öyle bir suhuletle tanzim etmiştir ki, dağılan tesbih tanelerini ipe dizen adam gibi, ne bir acz görmüştür ve ne başkasının yardımına ihtiyaç olmuştur.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Bir katre su, bir deniz suyu ile müttehiddir. Çünkü ikisi de sudur. Nehir suyu ile de müttehiddir. Çünkü, ikisinin de menşeleri semâdır.

Ve keza, bir küçük balık, balina balığı ile müttehiddir. Çünkü ünvanları birdir.

Kezâlik, esmâ-i İlâhiyeden bir hüceyreye veya bir mikroba tecellî eden bir isim, kâinatı ihata eden isim ile müttehiddir. Çünkü müsemmâları birdir. Meselâ: Bütün kâinata taalluk ve tecellî eden Alîm ismiyle bir zerreye taallûk eden Hâlık ismi, müsemmâda müttehiddirler. Hurma ağacına taallûk eden Musavvir ismiyle de, semeresine taallûk ve tecellî eden Münşi ismi, müsemmâda müttehiddirler.

Alîm: küçük büyük, görünen görünmeyen, gelmiş ve gelecek herşeyi hakkıyla bilen ve ilmi herşeyi kuşatan Allah	Cenab-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah
Hâlık: her şeyi yaratan Allah	Musavvir: herşeyi istediği surette ve mükemmel bir şekilde yapan Allah
Münşi: varlıkları kâinattaki unsurlardan tekrar tekrar yaratıp inşâ eden, Allah	acz: güçsüzlük, zayıflık
arz: Dünya	berzâhî: kabre ait, kabir âlemiyle ilgili
ecrâm: gezegenler, yıldızlar, gök cisimleri	esmâ-i İlâhiye: Cenab-ı Allah’ın isimleri
evâmir-i tekviniye: Cenab-ı Hakkın yaratılışa dair kâinatta yerleştirdiği emir ve kanunları	eşya-yı harika: olağanüstü şeyler
hayy: diri, canlı	hikmet: amaç, gaye, hedef, sır
icad: var etme, yaratma	ihata etme: kuşatma, kapsama
ille-i gaiye: asıl gaye; temel, esas sebep	imkân: ihtimal, olasılık
imtisalen: emre uyarak, boyun eğerek	irade edilen: dilenen, istenilen
ittihaz etmek: edinmek, kabul etmek	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
kabza: el, avuç	kamer: Ay
katre: damla	keza: bunun gibi
kezâlik: bunun gibi	kudret: güç ve iktidar
kâinat: evren, bütün yaratılmışlar	kün emri: “kün = كُنْ”, yani “Ol” emri
matlup: istek	melekûtî: birşeyin aslına, iç yüzüne âit
menşe: kaynak	misalî: görüntüler, suretlerle ilgili; varlıkların yansıdığı görüntülerden ibaret olan misal âlemine ait
musahhar: boyun eğen, emre uyan	mutî: emre uyan, itaatkâr
mu’cize: bir benzerini yapmaktan başkalarının aciz kaldıkları olağanüstü şey	mümessil: temsilci
münkad: boyun eğen, bağlılık gösteren	müsemmâ: ismin sahibi Allah
müttehid: birleşmiş, aynı	nümune: örnek, misal
semere: meyve, netice	semâ: gök
suhulet: kolaylık	taalluk etme: ilgili olma, bağlanma, alâkalı olma
tanzim etmek: düzenlemek	tecellî etme: yansıma
teşkil etme: oluşturma, meydana getirme	vaziyet: durum, hâl
zerre: atom, en küçük madde parçası	zerrât: zerreler; atomlar, maddenin en küçük parçaları
âlem: dünya, kâinat	şems: Güneş
şeriat-ı fıtriye: Allah’ın yaratılışa koyduğu, bütün varlıkların tabi olduğu kanunlar

 

[Huseyni]

Cevap: Zerre - Sayfa: 250


Zaten en büyük şeye tecellî eden isim ile en küçük birşeye de tecellî etmemesi muhaldir.

İ’lem eyyühe’l-aziz! Mümkün ünvanı altındaki eşyanın vücudunda tagayyür var. Yani keyfiyetleri, halleri değişir. Binaenaleyh, mümkün olan birşeyin dâima bir halde tevakkuf ve sükût etmekle atâlette kalması, o şeyin ahval ve keyfiyetleri için bir nevi ademdir. Çünkü, o şeyin istikbal halleri ademde kalır. Yol bulup vücuda gelemez. Adem ise, büyük bir elem ve bir şerr-i mahzdır. Binaenaleyh, faaliyette lezzet olduğu gibi, ahval ve şuûnatta da bir tebeddül olup, bu tahavvül ve tebeddülden neş’et eden teessürat, teellümat, bir cihetten çirkin ise de birkaç cihetten de güzeldir.

Evet birşeyin şekillerinde vukua gelen devir ve teslim sırasına gidenler müteessir, gelenler de memnun olurlar. Ve bu sayede hayat tasaffi eder, temizlenir. Vücut da teceddüd eder.

​

adem: yokluk, hiçlik	ahval: haller, davranışlar
atâlet: hareketsizlik, durgun olma	binaenaleyh: bundan dolayı
cihet: yön, taraf	elem: acı, keder
eşya: varlıklar, şeyler	i’lem eyyühe’l-aziz: “Bil ey aziz, saygıdeğer kardeşim!” mânâsında muhatabı uyarmak ve dikkatini çekmek için kullanılan bir söz
keyfiyet: durum, nitelik	muhal: olması imkânsız olan şey
mümkün: varlığı ile yokluğu eşit olup varlığı ancak Allah’ın var etmesine bağlı olan varlık; kâinat ve içindeki varlıklar	müteessir: üzüntülü, üzgün
nevi: çeşit, tür	neş’et etme: doğma, kaynaklanma
sükût etme: susma	tagayyür: başkalaşma, değişme, tazelenme
tahavvül: başkalaşım, hal değiştirme	tasaffi etmek: temizlenmek, safileşmek
tebeddül: değişim	teceddüd: yenilenme, tazelenme
tecellî etme: yansıma	teellümat: elemler, acılar
teessürat: üzüntüler	tevakkuf: durma, duraklama
vukua gelme: meydana gelme	vücud: varlık
vücuda gelmek: ortaya çıkmak, meydana gelmek	şerr-i mahz: tamamen şer, kötülüğün ta kendisi
şuûnat: haller, durumlar, işler