DUT (Arapça) (توت)
Kuzey yarımkürenin genellikle ılıman bölgelerinde yetişen, yapraklarıyla ipek böceği yetiştirilen bir ağaç ve bu ağacın meyvesidir.
Köken itibariyle Arapça olan bu kelime Arapça ve Farsça'da "Tut" olarak okunmaktadır. Bazı yörelerimizde de "tut" olarak söylenmektedir.
Dut kelimesi;
Azericede tut
Boşnakcada dud
Sırpçada dud
Ermenicede t'ut'
Gürcücede t'ut'is
Hintçede Sahatuta
Hırvatçada dud
Romence duda
Urduca şahtuta
kelimeleriyle ifade edilmektedir.
Ilıman, tropikve subtropik iklim bölgelerinde yetişmekle beraber iklim ve toprak şartlarına çok kolay uyum sağlayabilmektedir. Dünyanın daha çok kuzey bölgelerinde yetiştirilmektedir. Ülkemizde hemen hemen her bölgede ve ilde yetiştirilmektedir. Bilhassa yapraklarından ipekböceği yetiştiriciliği yapıldığı için kıymetli bir ağaçtır. Meyvesinden pekmez, reçel, dondurma imalatı, sirke, pestil, ezme, cevizli sucuk, şurup gibi gıdalar hazırlanmaktadır. Ayrıca meyvesi kuru olarak da yenilebilmektedir. Dut ağacı soğuk hava koşulları geçmeden asla tomurcuklanmadığından dolayı en tedbirli ağaçlardan sayılmakla sabrı ve aklı temsil etmektedir. Erzincan, Elazığ ve Malatla illeri başta olmak üzere hemen hemen her ilimizde dut yetişmektedir.
Dut ağacının hem meyvesi, hem yaprağı hem de kerestesi mühim işlerde kullanılmaktadır. Yaprağından ipekböceği yetiştirildiği gibi turşusu yapılarak yaprak dolması yapımında kullanılmaktadır. Dut yaprağından yapılan çay, yeşil çaydan daha etkilidir. Kurutulmuş dut çayı tozu Çin'de çörek, bisküvi, kek ve ekmek yapımında kullanılmaktadır. Amerikada dut ağacının kabuğunun içteki kısımları kızartılıp una katılarak çorbalara kıvam verici olarak veya ekmek yapımında tahıllar ile karıştırılarak kullanılmaktadır.
Dallarından çıkarılan kuvvetli ve dayanıklı lifler aşı, çelik ve fidan bağlama gibi işlerde değerlendirilir. Duttan kağıt üretimi ve çuval yapımında da yararlanılır. Odunu cila kabul etmesi, dayanıklı ve sert olması nedeniyle mobilyacılıkta çok değerlidir. Sandık, mobilya ve başta saz olmak üzere müzik ve spor aletlerinin yapımında çok kullanılmaktadır. Budamaya dirençli olmaları ve fazla su istememelerinden dolayı dut ağaçları, şehir, ev ve bahçelerde gölgeleme, sınır ağacı, çit bitkisi olarak yetiştirilmektedir.
Modern tıpta karaduttan şurup yapılmaktadır.
Risale-i Nur Külliyatı'nda bu harika ve kudret eseri olan dut ağacı ve meyvesinden 7 yerde bahsedilmektedir. 4 defası "Siyah Dutun Bir Meyvesi" başlıklı kısımda geçmektedir. Bu bahis 17.Söz'ün 2.Makamında geçen manzum bir bölümdür.
Bundan başka 33.Sözün 17.Penceresi'nde kudret şekerlemeleri olan dutlardan bahsedilmektedir. "İşte o hadsiz acaib-i san'at içinde yeryüzünün Rahmanî sofrasında yalnız kudretin şekerlemeleri olan dutların nevilerine bak! Kemal-i rahmeti, kemal-i san'at içinde gör" (Aynı bahis Asa-yı Musa'da da aynen geçmektedir)
Mesnevi-i Nuriye 108.sayfada; "Ve keza manevî asansörler ile lâzım olan erzak ve gıdalarını ağacın yüksek dallarına çıkartmakla, tebessümleriyle arz-ı dîdar eden dut ve kayısı gibi meyveleri kuru ve camid bir ağaçtan ihraç ve icad etmekle o kuru ağacı acib bir vaziyete ve hayatdar antika bir şekle koyan kudret-i ezeliyeye haşr-i umumî ağır gelir mi?" denilmek suretiyle o kadar lezzetli ve sulu meyveleri kuru ve camid bir topraktan çıkaran kudrete hiç bir şeyin ağır gelmeyeceği ifade edilmektedir.
