Cevap: Şemme - Sayfa: 254
olsun, büyük olsun, yüksek olsun, alçak olsun taht-ı tasarrufunda bulunduğunu istiyor. Senin hissetin veya hakaretin, Onun tasarrufundan hariç kalmasına sebep olamaz. Çünkü senin Ondan bu’dun varsa da, Onun senden bu’du yoktur. Veya senin bir sıfatının hakareti, vücudunun hakaretini istilzam etmez. Veya mülk cihetinin mülevves olması, melekût cihetinin de mülevves olmasını iktiza etmez. Ve keza, Hâlıkın azameti, çirkin şeylerin, tasarrufundan çıkmasını istilzam etmez. Bilâkis, azamet-i hakikiye, icad hususunda infiradı, tasarruf cihetiyle de ihatayı iktiza eder.
İ’lem eyyühe’l-aziz! Maddî olan birşey, kesafeti ne kadar fazla olursa o nisbette ince ve gizli şeyleri göremez ve onları idrakten kasırdır. Fakat nur ve nurânî şeyler, ne kadar nurâniyette terakki ederse, o nisbette ince ve gizli şeylere nüfuzu tam ve keskin olur. Ve keza, ne kadar lâtif olursa, o derecede maddiyatın içlerini keşfeder: (Röntgen şuâı gibi.) Mümkinatta mesele bu merkezde ise, Vâcib, Vâhid olan Nûru’l-Envâr ne derece نَافِذُ الْخَفَايَا عَالِمٌ بِاْلاَسْرَار 1 olacağı bir derece anlaşıldı. Öyleyse, azameti, tam mânâsıyla ihata, nüfuz, şümulü iktiza ve istilzam eder.
İ’lem eyyühe’l-aziz! Ekseriyet-i mutlakayı teşkil eden avâm-ı nâsın fehimleri Kur’ân’ca o kadar mürâat edilmiştir ki, birkaç dereceyi, birkaç ciheti ihtivâ eden bir meselede, avâmın fehimlerine en me’nus, en karib ciheti ve nazarlarına en vâzıh, en zahir dereceyi söylüyor. Çünkü, öyle olmasa, delilin neticeden hafî olması lâzım gelir.
Kur’ân’ın kâinattan yaptığı bahis, Hâlıkın sıfatlarını ispat ve izah içindir. Binaenaleyh, ne kadar cumhurun fehmine yakın olursa irşada daha lâyık ve daha muvâfık olur. Meselâ, Hâlıkın tasarrufâtına delâlet eden âyetlerden en zahir, en âşikâr olan tabakayı
[NOT]Dipnot-1 Gizliliklere nüfuz eden, sırları bilen.
[/NOT]
| Hâlık: herşeyi yaratan Allah | Nûru’l-Envâr: nurların nuru, sonsuz nur sahibi Allah |
| Vâcib: varlığı zorunlu olan | Vâhid: bir olan ve birliği her şeyi kaplayan |
| avâm: sıradan halk; fazla ilmi olmayan kimseler | avâm-ı nâs: sıradan halk; fazla ilmi olmayan kimseler |
| azamet: büyüklük, yücelik | azamet-i hakikiye: gerçek büyüklük, yücelik |
| bilâkis: aksine, tersine | binaenaleyh: bundan dolayı |
| bu’d: uzaklık | cumhur: çoğunluk |
| delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek | ekseriyet-i mutlaka: genel, çoğunluk |
| fehim: anlayış, kavrayış | hafî: gizli, saklı |
| hakaret: küçüklük, basitlik | hisset: cimrilik, tamahkârlık |
| icad: var etme, yaratma | ihata: içine alma, kapsama |
| ihtivâ eden: içinde bulunduran, içine alan | iktiza etmek: gerektirmek |
| infirad: tek başına olma | irşad: doğru yolu gösterme, uyarma |
| istilzam etmek: gerektirmek | i’lem eyyühe’l-aziz: ey aziz kardeşim bil ki |
| karib: yakın | kasır: eksik, noksan |
| kesafet: yoğunluk, katılık | keza: aynı, aynı biçimde |
| lâtif: şeffaf | maddiyat: maddî şeyler |
| melekût ciheti: iç yüzü; arka plânı | me’nus: ünsiyet edilen, alışılmış |
| muvâfık: uygun, yerinde | mülevves: kirli, bulaşık |
| mülk ciheti: dış yüzü | mümkinat: varlığı ile yokluğu eşit olan varlıklar; Allah’ın var ettiği her şey. |
| mürâat etmek: gözetmek | nazar: düşünce, görüş |
| nisbette: oranda | nurâniyet: nur özelliği, parlaklık |
| nurânî: nurlu, nurdan yaratılmış | nüfuz: etkileme, içine girme |
| sıfat: özellik, vasıf | taht-ı tasarruf: tasarrufu altında |
| tasarruf: tecellî, icraat; dilediği gibi kullanma | tasarrufât: tasarruflar |
| terakki etmek: ilerlemek, yükselmek | teşkil etme: meydana gelme, oluşturma |
| vâzıh: açık | vücud: varlık |
| zahir: açık | âşikâr: apaçık |
| şuâ: ışın, güçlü ışık hüzmesi | şümul: kapsamlılık, kuşatıcılık |
