Konuya cevap cer

Cevap: Şemme - Sayfa: 261

bu cihetidir. Çünkü, dalâletler, şirkler, şerler bu cihetten doğarlar. Eğer vaktiyle o ene’nin şiddetli bir terbiyeyle başı kırılmazsa büyür, insanın vücudunu yutar.

Eğer milletin de enâniyeti inzimam ederse, Sâniin emrine karşı mübarezeye çıkar. Tam mânâsıyla bir şeytan olur. Sonra, halkı da kendisine kıyas eder, esbabı da o kıyasa dahil eder, büyük bir şirke düşer. El-iyâzü billâh!

Mühim bir mesele: Ene’nin iki veçhi vardır. Bir veçhini nübüvvet almıştır, bir veçhini de felsefe almıştır.

Birinci vecih, ubudiyet-i mahzâya menşedir. Mahiyeti harfiye olup müstakil değildir. Vücudu tebeî olup aslî değildir. Mâlikiyeti vehmî olup hakikî değildir. Vazifesi Hâlıkın sıfâtını fehmetmek için bir mîzan ve bir mikyas olmaktır. En-biya (aleyhimüsselâm) enâniyetin bu veçhine bakmakla, mülkü tamamen Allah’a teslim ederek ne mülkünde, ne rububiyetinde, ne ulûhiyetinde şeriki olmadığına hükmetmişlerdir. Ene’nin bu veçhinden, Cenâb-ı Hak şecere-i tûbâ-i ubudiyeti inbat edip dal ve budakları kâinat bahçesinde enbiya, evliya, sıddîkîn gibi mübarek semereleri vermiştir.

İkinci veçhi alan felsefe, ene’nin vücudunu aslî ve kendisini müstakil ve mâlik-i hakikî olduğunu zu’m etmişlerdir. Vazifesi de yalnız hubb-u zâtıyla tekemmül-ü hayattır. Ene’nin bu siyah yüzünden envâen şirkler, dalâletler çıkmıştır. Ezcümle: Kuvve-i behîmiye dalında sanemler doğmuşlardır. Kuvve-i gadabiye gusnundan firavunlar, nemrutlar çıkmıştır. Kuvve-i akliyeden dehriyun, maddiyun, felâsife çıkmışlardır ki, Vâcibü’l-Vücuda bir mahlûk-u vahidi verir, bâki kalan mülkünü gayra taksim ederler.

Cenab-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	Firavun: (bk. bilgiler)
Hâlık: herşeyi yaratan Allah	Nemrut: (bk. bilgiler)
Sâni: herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah	Vâcibü’l-Vücud: varlığı zorunlu olan ve var olmak için hiçbir sebebe ihtiyacı olmayan Allah
aleyhimüsselâm: Allah’ın selâmı onların üzerine olsun	aslî: asıl, esas
bâki kalan: geride kalan	cihet: yön
dalâlet: doğru ve hak yoldan ayrılma, sapkınlık	dehriyun: dünyanın sonsuz olduğuna inanıp, âhireti inkâr edenler
el-iyâzü billâh: Allah korusun, Allah’a sığınırım	enbiya: nebiler, peygamberler
ene: ben, benlik	envâen: çeşit çeşit, türlü
enâniyet: benlik, gurur	esbab: sebepler
evliya: Allah dostları velîler	ezcümle: meselâ, örneğin
fehmetmek: anlamak	felâsife: felsefeciler
gayr: diğer, başkası	gusn: dal
harfiye: harf mânâsında; tek başına bir mânâsı olmayıp başkasının mânâsını gösterme	hubb-u zât: kendini sevme
inbat etmek: yeşertmek; büyütmek	inzimam etmek: eklenmek katılmak
kuvve-i akliye: akıl gücü, duygusu	kuvve-i behîmiye: hayvânî güç, duygu
kuvve-i gadabiye: öfke gücü, duygusu	kâinat: evren
maddiyun: materyalistler, herşeyi madde ile açıklamaya çalışanlar	mahiyet: esas nitelik
mahlûk-u vahid: bir tek varlık	menşe: esas, kaynak, kök
mikyas: ölçek	mâlik-i hakikî: birşeyin gerçek sahibi olma
mâlikiyet: sahiplik	mîzan: tartı, ölçü
mübarek: bereketli, hayırlı	mübareze: karşı koyma, çarpışma
mülk: sahip olunan ve hükmedilen yer	müstakil: bağımsız, başlı başına
nübüvvet: peygamberlik	rububiyet: Allah’ın bütün varlık âlemini kuşatan egemenliği, idaresi ve terbiyesi
sanem: put	semere: meyve
sıddîkîn: sıddık olanlar, Allah yolunda sadakatte, doğrulukta en ileri olanlar	sıfât: nitelikler, özellikler
taksim etmek: bölüştürmek, paylaştırmak	tebeî: başka birşeye tabi olan, ikinci derecede
tekemmül-ü hayat: hayatın mükemmelleşmesi, tamamlanması, gelişmesi	ubudiyet-i mahzâ: tam bir kulluk
ulûhiyet: Cenab-ı Allah’ın ilâhlığı	vech: yüz, yön
vehmî: olmadığı halde varmış gibi görünen, hayal edilen	vücud: varlık
zu’m etmek: sanmak, zannetmek; yanlışı doğru diye iddia etmek	şecere-i tûbâ-i ubudiyet: kulluğun nurlu tûbâ ağacı; tûbâ ağacı gibi şekillenmiş ve dal budak salmış kulluk
şer: kötülük	şerik: Allah’a ortak koşulan şey
şirk: Allah’a ortak koşma