Lâsiyyemalar

[Huseyni]

Lâsiyyemalar

Onuncu Sözün bir cihette esası ve Yirmi Sekizinci Sözün Arabî ikinci makamıdır.

​

Kâinatın bütün zerratı, müçtemian ve münferiden, lisan-ı acz ve fakr ile vücub-u vücud ve vahdetine şehadet ettikleri Sâni-i Hakîme hamdler, senâlar, şükürler olsun. Ve kâinatın tılsımını açıp, âyâtını keşf ve beyan eden Resulü ile âl ü ashabına ve sair enbiya ve mürselîn ihvanına ve ibâd-ı sâlihîne salât ü selâmlar olsun.

Arkadaş! Tabiat ve esbab, bazı insanlara şükür kapısını kapatıp şirk ve küfür kapısını açmıştır. Halbuki, şirkin temeli sayısız muhalâttan kurulmuş olduğundan haberleri yok. O muhalattan bir taneyi beyan edeyim ki, şirkin ne kadar fena bulunduğunu kör gözleriyle görsünler. Şöyle ki:

Şirk sahibi, cehalet sarhoşluğunu terk ve ilim gözüyle küfrüne baktığı zaman, o küfrü iman ve iz’an edebilmek için, bir zerre-i vahideye bir ton ağırlığında bir yük yükletmeye ve her zerrede sayısız matbaaları icad edip tabiat ve esbabın eline vermeye ve bütün masnuatta bütün san’at inceliklerini tabiata ders vermeye muztar ve mecbur olur. Zîra, hava unsurundan, meselâ, herbir zerre, bütün nebatlar, çiçekler, semereler üstünde konup bünyelerinde vazifesini yapmak salâhiyetindedir.

Arabî: Arapça	Sâni-i Hakîm: herşeyi hikmetle ve san’atla yapan Allah
ashab: arkadaşlar, Peygamber Efendimizi görmüş olan mü’minler	beyan etmek: açıklamak, izah etmek
bünye: yapı; beden	cehalet: cahillik
cihet: şekil, yön	enbiya: nebiler, peygamberler
esas: temel	esbab: sebebler
fakr: fakirlik	fena: kötü, çirkin
hamd: övgü, teşekkür, minnet	ibâd-ı sâlihîn: Allah’ın sevgili kulları
icad etmek: var etmek, yaratmak	ihvan: kardeşler
iman ve iz'an etmek: inanmak ve kabul etmek	keşf: gizli bir şeyi açığa çıkarma
küfür: Allah’ı inkâr etme, inançsızlık, dinsizlik	lisan-ı acz: acizlik dili
lâsiyyema: özellikle; bilhassa	masnuat: san’atla yaratılmış varlıklar
muhalât: muhaller, olması mümkün olmayan şeyler	muztar olmak: mecbur olmak, çaresiz kalmak
münferiden: tek olarak	mürselîn: resuller, peygamberler
müçtemian: topluca, hepsi birden	nebat: bitki
resul: elçi, peygamber	sair: diğer, başka
salât ve selam: Peygamberimiz (a.s.m.) için yapılan dua ve niyaz	semere: meyve
senâ: övgü	tabiat: canlı cansız bütün varlıklar, doğa; doğadaki kanunlar
tılsım: sır, gizli gerçek	unsur: element, temel yapı taşı
vahdet: Allah’ın birliği	vücub-u vücud: Allah’ın varlığının zorunlu oluşu, var olmak için bir sebebe muhtaç olmaması
zerrat: zerreler, atomlar	zerre: atom, maddenin çok küçük parçası
zerre-i vahide: bir tek zerre, atom	zîra: çünkü, şundan dolayı
âl: âile; âile çevresi; soyundan gelenler; Peygamberimizin (a.s.m.) en yakın akrabaları; Ehl-i Beyt	âyât: âyetler, deliller
şehadet etmek: şahid olmak	şirk: Allah’a ortak koşma
şirk sahibi: Allah’a ortak koşan	şükür: medih, övgü; Allah’a karşı minnet duyma, teşekkür etme

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 49


Eğer bu zerreler, yaptıkları vazifelerde memur olup Cenâb-ı Hakkın emir ve iradesine tâbi oldukları kâfirâne inkâr edilirse, o zerre herhangi bir bünyeye girse, o bünyenin bütün cihazatını, keyfiyetiyle teşekkülünü bilmesi lâzımdır. Bu bilginin o zerrede bulunmasını ancak o kâfir itikad edebilir.

Maahaza, bir semere, bir şecerenin bir misal-i musağğarıdır. Ve o semeredeki çekirdek, o şecerenin defter-i a’mâlidir. O ağacın tarih-i hayatı o çekirdekte yazılıdır. Bu itibarla, bir semere şecerenin tamamına, belki o şecerenin nev’ine, belki küre-i arza nâzırdır. Öyleyse, bir semerenin san’atındaki azamet-i mâneviyesi, arzın cesameti nisbetindedir. O zerreyi, san’atça hâvi olduğu o azamet-i mâneviyeyle bina eden, arzı haml ve bina etmekten âciz olmayacaktır. Acaba o kâfir münkir, kalbinde böyle bir küfrü taşımakla, akıl ve zekâ iddiasında bulunması kadar bir ahmaklık var mıdır?

Arkadaş! Her birşey için iki suret ve şekil vardır:

Biri: Maddiyedir ki, âdeta bir gömlek gibi, herşeyin vücuduna göre kaderin takdiriyle biçilmiş şu görünen suretlerdir.

Diğeri: Mâkuledir ki, birşeyin yaşadığı bir ömürde mürur-u zamanla değiştirdiği muhtelif maddî suretlerin içtimâından tasavvur edilen bir suret-i vehmiyedir.

Bir ateşin sür’atle tedvirinden hasıl olan daire-i vehmiye gibi, herşeyin tarih-i hayatını bildiren ve kadere medar olan ve mukadderat-ı eşya denilen şu ikinci suret, mâkuledir. Suret-i maddiye itibarıyla herşeyin bir nihayeti, bir gayesi olduğu gibi, suret-i mâneviye itibarıyle de bir nihayeti ve gizli bazı hikmetler için

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan sonsuz şeref ve yücelik sahibi Allah	ahmaklık: akılsızlık
arz: yer, dünya	azamet-i mâneviye: mânevî büyüklük
bina etmek: yapmak, inşa etmek	bünye: yapı; beden
cesamet: büyüklük	cihazat: cihazlar, donanımlar
daire-i vehmiye: vehmî daire; olmadığı halde var görülen daire	defter-i a'mâl: amellerin kaydedildiği defter
emir ve irade: Allah’ın yaratılışa dair emir ve dilemesi	haml: yüklenme, üstlenme
hasıl olmak: meydana gelmek, ortaya çıkmak	hikmet: fayda, gaye, ince sır
hâvi olmak: ihtiva etmek, içine almak	itibarıyla: bakımından, özelliğiyle
itikad etmek: inanmak	içtimâ: toplanma, bir araya gelme
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce bilmesi, takdir etmesi, plânlaması	keyfiyet: özellik, mahiyet, nitelik
kâfir: Allah’ı veya Onun kesin olarak bildirdiği şeylerden herhangi birini inkâr eden kimse	kâfirâne: kâfirce, inançsızca
küfür: inkâr ve inançsızlık	küre-i arz: yer küre, dünya
maahaza: bununla beraber, bununla birlikte	maddiye: maddî, maddeye ait
maddî suret: maddî şekil, dış görünüş	medar olan: dayanak noktası olan, kaynak olan
misal-i musağğar: küçültülmüş nümune, örnek	muhtelif: çeşitli, ayrı ayrı
mukadderat-ı eşya: yaratılmış her şeyin ileride hangi durumda olacağının Allah tarafından bilinmesi, takdir olunması	mâkule: akıl çerçevesinde, tasavvur edilen hayal edilen, tasavvur edilen
münkir: inkâr eden	mürur-u zaman: zamanın geçmesi
nev’i: çeşit, tür	nihayet: sonuç
nisbet: oran, ölçü	nâzır: bakar, yönelik
salâhiyet: gerekli şartlara sahip olma	san’atça: san’at itibariyle
semere: meyve	suret: biçim, şekil
suret-i maddiye: maddî suret; maddenin dış görünüşü, biçimi	suret-i mâneviye: mânevî suret; maddî olmayan şekil, biçim
suret-i vehmiye: vehmî suret; var olmadığı halde varsayılan suret, şekil	sür'at: hız
takdir: herhangi bir şeyin ne ve nasıl olacağını belirleme	tarih-i hayat: bir hayat boyu yaşanan hadiseler, özgeçmiş
tasavvur edilmek: zihinde canlandırarak düşünülmek, hayal edilmek	tedvir: döndürme, çevirme
teşekkül etmek: belirli özelliklerle meydana gelmek, şekillenmek	tâbi olmak: uymak
vücud: beden, yapı	zerre: atom, maddenin çok küçük parçası
âciz olmak: güçsüz, zayıf olmak	şecere: ağaç

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 50


bir gayesi de vardır. Binaenaleyh, herşeyin suret-i maddiyesinde, kudret-i Rabbânî ustadır, kader mühendistir. Suret-i mâneviyesinde ise, kader mistardır, yani, teşekkülâtın çizgilerini çizer; kudret mastardır, yani o çizgiler üstünde yapılan teşekkülât, kudretten sudur eder.

Ey kâfir! Bunu işittikten sonra iyice düşün. Bir zerreye bir terzilik san’atını öğretmeye kudretin var mıdır? Kendine hâlık ittihaz ettiğin tabiat ve esbab, herşeyin muhtelif ve mütenevvi suretlerini biçip dikmesine kudretleri var mıdır?

Bak, ey gözden mahrum kâfir! Şecere-i hilkatin semeresi ve kuvvet ve ihtiyarca esbabdan üstün olan insan, terziliğin bütün kabiliyetlerini, bilgilerini cem edip dikenli bir şecerenin âzâlarına uygun bir gömleği dikemez. Halbuki, Sâni-i Hakîm herşeyin nemâsı zamanında pek muntazam, cedid ve taze taze gömlekleri ve yeşil yeşil hulleleri kemâl-i sür’at ve sühuletle yapar, giydirir. Fesübhânallah!

Evet, münezzehtir, herşeyin vücudu emrine bağlı olan Allah münezzehtir. Herşeyin içyüzü elinde bulunan Sâni münezzehtir. Bütün mahlûkata merci olan Sâni münezzehtir.

Arkadaş! Herbir mevcudun üstünde, Sâni-i Ehad ve Samedin bir sikkesi, bir hâtemi olup, o mevcudun Sâni-i Ehad ve Samedin mülkü ve eser-i san’atı olduğuna şehadet ediyorlar.

Evet, gayr-ı mütenahi ehadiyet sikkelerinden ve samedâniyet hâtemlerinden, yalnız bahar mevsiminde sahife-i arza darb edilen sikkeye bak ki, şu zikredilecek

Fesübhânallah: “Allah’ı her türlü kusur, ayıp ve eksiklerden tenzih ederim” mânâsına gelen bir tür hayret ifadesi	Samed: Kendisi hiçbir şeye muhtaç olmayan, fakat herşey Kendisine muhtaç olan Allah
Sâni: her şeyin san’atkârı olan Allah	Sâni-i Ehad: Zâtı bir olan ve herşeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah
Sâni-i Hakîm: her şeyi hikmetle ve san’atlı bir şekilde yaratan Allah	binaenaleyh: bundan dolayı
cedid: yeni	cem etmek: toplamak
darb edilme: basılma, damga vurulma; basılan vurulan	ehadiyet: Allah’ın birliğinin her bir varlıkta ayrı ayrı tecellî etmesi
esbab: sebepler	eser-i san’at: san’at eseri
gayr-ı mütenahi: sonu olmayan, nihayetsiz	hulle: elbise
hâlık: yaratıcı	hâtem: mühür
ihtiyar: irade, dileme; istediği şekilde hareket edebilme	ittihaz etmek: edinmek, kabullenmek
kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce bilmesi, takdir etmesi, plânlaması	kemâl-i sühulet: noksansız bir kolaylık
kemâl-i sür'at: noksansız bir hız, ideal hız	kudret: Allah’ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarı
kudret-i Rabbânî: her şeyi terbiye ve idare eden Allah’ın kudreti	kâfir: Allah'ı veya Allah’ın bildirdiği bir şeyi inkâr eden kimse
mahlûkat: yaratılmışlar, varlıklar	mastar: kaynak, güç merkezi
merci: başvurulacak, sığınılacak yer	mevcud: varlık
mistar: şablon; plân; çizelge	muhtelif: çeşitli, ayrı ayrı
muntazam: düzenli, tertipli	mülk: sahip olunan şey
münezzeh: arınmış, kusur ve eksiklikten yüce	mütenevvi: çeşit çeşit, değişik
nemâ: gelişme, büyüme, çoğaltma	sahife-i arz: yeryüzü sahifesi; bir kitabın sayfasını andıran yeryüzü
samedâniyet: herşey Kendisine muhtaç olduğu halde, Allah’ın hiçbir şeye muhtaç olmaması	semere: meyve
sikke: damga	sudur etmek: ortaya çıkmak; meydana gelmek
suret: biçim, şekil	suret-i maddiye: maddî suret, şeklî görüntü
suret-i mâneviye: mânevî suret; maddî olmayan şekil, biçim	tabiat: doğa, canlı cansız bütün varlıklar, doğadaki kanunlar
teşekkülât: varlıkların belli bir nizamla meydana getirilmesi	vücud: varlık, var oluş
zerre: atom, çok küçük parça	zikretmek: bildirmek, belirtmek, anlatmak
âzâ: organ	şecere: ağaç
şecere-i hilkat: yaratılış ağacı	şehadet etmek: şahid olmak

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 51


müteselsil fıkralar, cümleler o sikkeyi güneş gibi gösteriyorlar ve izhar ediyorlar.

Evet, sahife-i arzda pek garip, hakîmâne bir icad görünüyor. Bu görünen icadın gösterdiği kuvvet ve faaliyeti görmek istersen, şu gelen fıkralara dikkat et

1. O icad fiili, pek azîm ve geniş bir sehavet-i mutlakadan geliyor.
2. Bir suhulet-i mutlaka ile bir kuvvet-i mutlakadan çıkıyor.
3. Mutlak bir intizamla, sür’at-i mutlakada meydana geliyor.
4. Mevzun ve mizanlı olarak bir vüs’at-i mutlakada bulunuyor.
5. Güzel bir eser-i san’at olmakla beraber, mutlak bir ucuzlukta görünüyor.
6. Taallûk ettiği şeyler pek karışık olmakla beraber, büyük bir imtiyaz-ı mutlak ve adem-i iltibasla yapılıyor.
7. Mahall-i taallûku gayr-ı mütenahi olmakla beraber, eserlerinde çirkinlik görünmez, ahsen şekilde husule gelir.
8. Efrad ve envâ arasında, bu’d-u mutlak ile beraber, tevafuk-u mutlak var.

Arkadaş! Bu fıkraların herbirisi tek başına da o sikkeyi izhar etmeye kâfidir.

Bakınız, en harika bir sehavetle en harika bir hüsn-ü san’at, muhit bir kudretin hassasıdır.

Ve intizamla beraber harika bir suhulet, hiçbir şeyden âciz olmayan muhit bir ilim sahibine mahsustur.

Tartılmış gibi gayet mizanlı olmakla beraber, mu’cizâne bir sür’at-i mutlaka, herşeyi emrine ve kudretine teshir eden Zâta mahsustur.

Nevilerin pek dağınık bulunmasından, pek geniş bir tasarrrufla harika bir hüsn-ü san’at, ilim ve kudretiyle herşeyin yanında bulunan Zâta hastır.

Kesret ve mebzuliyetle beraber her ferdin san’at itibarıyla kıymettar olması, sonsuz bir zenginlikle gayr-ı mütenahi hazinelere malik olan Zâta mahsustur.

Zât: Allah (c.c.)	adem-i iltibas: herhangi bir karıştırma hâlinin olmaması
ahsen: en güzel	azîm: büyük
bu’d-u mutlak: sınırsız uzaklık	efrad: fertler, bireyler
envâ: neviler, türler	eser-i san'at: san’at eseri
ferd: kişi, birey	fıkra: bölüm, kısım
gayet: son derece	gayr-ı mütenahi: sonu olmayan, sonsuz
hakîmâne: hikmetle; bir maksat ve faydaya yönelik olarak, anlamlı ve tam yerli yerinde	has: özgü, mahsus
hassa: nitelik, özellik	husule gelmek: meydana gelmek
hüsn-ü san’at: san’at güzelliği	icad: var etme, yaratma
imtiyaz-ı mutlak: varlıklar arasında tam ve kusursuz ayırımın olması	intizam: düzen, tertip
itibarıyla: bakımından, özelliğiyle	izhar etmek: açıklamak, göstermek
kesret: çokluk	kudret: Allah’ın güç, kudret ve iktidarı
kuvvet-i mutlaka: sınırsız, tam güç, kuvvet	kâfi olmak: yeterli olmak
kıymettar olmak: kıymetli, değerli olmak	mahall-i taallûk: bağlantılı ve ilgili olduğu yer, bölge
mahsus: has, özgü	mebzuliyet: bolluk, ucuzluk
mevzun: ölçülü	mizan: ölçü, denge
muhit: kapsayıcı, herşeyi kuşatan	mutlak: kayıtsız, sınırsız
mu’cizâne: mu’cizeli bir şekilde	mâlik olan: sahip olan
müteselsil: zincirleme, peş peşe	nevi: çeşit, tür
sahife-i arz: yeryüzü sayfası; bir kitabın sayfasını andıran yeryüzü	sehavet: cömertlik
sehavet-i mutlaka: tam bir cömertlik; sınırsız, şartsız cömertlik	sikke: damga
suhulet: kolaylık	suhulet-i mutlaka: sınırsız, tam bir kolaylık
sür’at-i mutlaka: sınırsız hız	taallûk etmek: bağlantılı olmak
tasarruf: dilediği gibi kullanma ve yönetme	teshir etmek: boyun eğdirmek
tevafuk-u mutlak: sınırsız uyum, uygunluk	vüs'at-i mutlaka: sınırsız genişlik
âciz olmak: güçsüz, zayıf

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 52


Efradın ziyadesiyle karışık olmasıyla beraber iltibassız ve fevkalâde imtiyaz ve teşahhuslara mazhar olmaları, herşeye basîr ve herşeye şehîd ve herbir fiili kendisini diğer bir fiilden men etmeyen Zâta mahsustur.

Ve keza, arzda dağınık bulunan efrad arasındaki uzaklıkla beraber, suretçe, vücutça, teşkilâtça aralarında husule gelen tevafuk, küre-i arz yed-i tasarrufunda, ilminde, hükmünde, hikmetinde bulunan Zâta mahsustur.Ve keza, nev’in kesret-i efradıyla beraber her ferdin harikulâde bir hüsn-ü hilkate mâlik olması, Kadîr-i Mutlaka hastır ki, az çok, küçük ve büyük herşey Ona nisbeten birdir.

Geçen fıkraların herbirisinde, herşeyin tek bir Sâniin sun’u ve san’atı olduğuna delâlet eden başka bir âyet daha vardır. Evet, sehavetle kuvve-i iktisadiye arasında ve sür’atle mizanlı olmak arasında ve ucuzlukla kıymetli olmak arasında ve karışık olmakla mümtaz bulunmak arasında tezat vardır. Bu zıtları bir fiilinde cem etmek, ancak kudreti hadsiz bir Sâni-i Kadîre mahsustur.

Hülâsa: Herbir fıkra, tek başına hâtem-i ehadiyeti izhara kâfi olduğu takdirde, fıkraların heyet-i içtimaiyesi pek zahir bir tarik-i evlâ ile hâtem-i ehadiyeti gösterir. İşte bu izahtan,

وَلَئِنْ سَئَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَ اْلاَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللهُ

1​

âyet-i kerîmesinin sırrı zahir oldu. Yani, o inatlı münkire, “Hâlık-ı Semavat ve Arz kimdir?” diye sorulduğu zaman, çar u nâçâr, “Allah’tır” diyecektir.


[NOT]Dipnot-1 Lokman Sûresi, 31:25.
[/NOT]

Hâlık-ı Semavat ve Arz: yeri ve göğü yaratan Allah	Kadîr-i Mutlak: kudreti her şeyi kuşatan, sınırsız güç ve kudret sahibi Allah
Sâni: her şeyi san’atlı bir şekilde yaratan Allah	Sâni-i Kadîr: her şeyi san’atlı bir şekilde yaratan ve kudreti sınırsız olan Allah
arz: yer, dünya	basîr: gören
cem etmek: toplamak	delâlet etmek: işaret etmek
efrad: fertler, bireyler	ferd: kişi, şahıs
fevkalâde: olağanüstü	fıkra: bölüm, kısım
hadsiz: sonsuz, sınırsız	harikulâde: olağanüstü, şaşırtıcı şekilde
has: özgü	heyet-i içtimaiye: bir şeyin tamamı, bireylerinin toplamı
hikmet: her şeyi bir fayda ve gayeye yönlendirme ve yerleştirme niteliği	husule gelmek: meydana gelmek
hâtem-i ehadiyet: Allah’ın, her bir varlık üzerindeki birliğini gösteren mühür	hükmü: hakimiyeti
hülâsa: özetle	hüsn-ü hilkat: yaratılış güzelliği
iltibassız: birbirine karışmayan	imtiyaz: seçkinlik, diğerlerinden farklı olma, ayrılma
izah: açıklama	izhar: ortaya çıkarma, gösterme
kesret-i efrad: fertlerin çokluğu	keza: bunun gibi
kudret: güç, kudret ve iktidar	kuvve-i iktisadiye: tutumluluk, iktisat gücü
kâfi olmak: yeterli olmak	küre-i arz: yer küre, dünya
kıymetli olmak: değerli olmak	mahsus: has, özgü
mazhar olmak: erişmek, kavuşmak	men etmek: yasaklamak
mizan: ölçü, denge	mâlik olmak: sahip olmak
mümtaz bulunmak: benzerlerinden ayrılmış, seçilmiş bulunmak	münkir: inkâr eden
nev'i: tür, çeşit	nisbeten: bir şeye göre, oranla
sehavet: cömertlik	sun': san’atlı iş yapmak
suretçe: şekil ve görünüm açısından	sür’at: hız
sır: gizem, gizli gerçek; ince hakikat	tarik-i evlâ: en uygun ve iyi yol
tevafuk: uyum, uygunluk	tezat: zıtlık
teşahhus: belirlenme, şahıslanma, bir birey hâline gelme	teşkilâtça: yapı ve şekillendirme açısından
yed-i tasarruf: tasarruf eli; yönetimi ve hakimiyeti altında tutma	zahir: görünen, açıkta olan
zahir olmak: açıkta olmak, görünmek	ziyade: fazla, çok
âyet: delil	âyet-i kerime: şerefli âyet, Kur’ân’ın herbir cümlesi
çar u nâçâr: ister istemez, mecburen	şehîd: her şeyi müşahede eden; gören

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 53


Arkadaş! Ulûhiyet, risalet, ahiret, kâinat arasında hakikatte telâzum vardır. Yani, bunlardan birisinin vücut ve sübutu, ötekisinin de vücut ve sübutunu istilzam eder. Birisine iman, ötekisine de imanı icab ettirir.

Evet, meselâ, herbir kelimesi bir kitabı ve herbir harfi bir satırı içerisinde tutan bir kitabın, kâtipsiz vücudu mümkün değildir. Kâinat kitabı da Nakkaş-ı Ezelînin vücub-u vücuduna bağlıdır. Sarhoş olmayanlar, ancak Nakkaş-ı Ezelîye iman etmekle kitab-ı kâinata şahit olabilirler.

Ve keza, pek çok san’at harikalarına ve nakış ve ziynetlerin garaibine müştemil olan bir binanın bâni ve sânisiz vücudu mümkün olmadığı gibi, bu âlemin vücudu da Sâniin vücuduna tâbidir. Dalâlet sarhoşluğuyla sarhoş olmayanlar, onu bunsuz tasdik edemezler.

Ve keza, deniz ve nehirlerin yüzünde, şemsin aksini gösteren kabarcıklardaki güneşin parıltısı, şemsin vücudunu inkâr etmekle mümkün olmadığı gibi, aklı bozuk olmayanlar için, kemâl-i intizamla tahavvül ve teceddüd eden şu kâinatın şuhudu, Bâni ve Sâniin vücub-u vücudunun tasdikiyle olabilir. Çünkü, şu muhteşem kâinatı meşiet ve hikmetiyle tesis ve kaza ve kaderinin düsturlarıyla tafsil ve âdetinin kanunlarıyla tanzim ve inayet ve rahmetinin namuslarıyla tezyin ve esmâ ve sıfâtının cilveleriyle tenvir eden, ancak ve ancak Bâni ve Sânidir.

Evet, Hâlık-ı Vâhid kabul edilmediği takdirde, kâinatın zerrat ve mürekkebatı adedince sonsuz ilâhların kabulüne mecburiyet hasıl olur. Ve aynı zamanda, herbir ilâhın şu kâinatı halk etmeye kàdir olması lâzımdır. Çünkü, zîhayatın herbir

Bâni: bina eden, kuran; bütün varlıkları bina eden ve yaratan Allah	Hâlık-ı Vâhid: bir ve tek olan ve her şeyin yaratıcısı Allah
Nakkaş-ı Ezelî: herşeyi san’atlı ve nakışlı bir şekilde işleyen, varlığı ezelî olan Allah	Sâni: san’atkâr, san’atla iş yapan; herşeyi sanatlı bir şekilde yaratan Allah
adet: sayı, miktar	akis: yansıma
cilve: görüntü, akis; yansıma	dalâlet: sapkınlık, doğru yoldan sapma
düstur: kural, kanun	esmâ: isimler
garaib: şaşkınlık ve hayret verici şeyler	hakikatte: gerçekte, aslında
halk etmek: yaratmak	hasıl olmak: meydana gelmek
hikmet: her şeyi bir fayda ve gayeye sevk edip yerli yerine yerleştirme sıfatı, niteliği	icab etmek: gerektirmek
ilâh: tanrı	inayet: Allah’tan gelen yardım, ihsan, iyilik
istilzam etmek: gerektirmek	kader: Allah’ın meydana gelecek hadiseleri olmadan önce takdir etmesi, plânlaması
kanun: tabiat olaylarının bağlı olduğu İlâhî disiplin	kaza: olacağı Allah tarafından bilinen ve takdir olunan şeylerin zamanı gelince yaratılması
kemâl-i intizam: kusursuz mükemmel düzen	keza: bunun gibi
kitab-ı kâinat: kâinat kitabı	kàdir olmak: güç ve iktidar sahibi olmak
kâtip: yazan, yazıcı	meşiet: irade, dileme
muhteşem: ihtişamlı, göz kamaştırıcı, görkemli	mürekkebat: bir bütünü oluşturan parçalar; bileşikler
müştemil olmak: içine almak, sarmak	nakış: işleme, süsleme
namus: şeriat, maddî mânevî bütün ölçü ve keyfiyetleri düzen altına alan kalıp, kural	rahmet: İlâhî şefkat ve merhamet
risalet: elçilik, peygamberlik	sübut: sabit olma, kesin olarak var olma
sıfât: sıfatlar	tafsil: açıklama, ayrıntılarıyla anlatma
tahavvül etmek: değişmek, dönüşmek	tanzim: düzenleme, düzene koyma
tasdik: doğrulama, onaylama	teceddüd etmek: tazelenmek, yenilenmek
telâzum: karşılıklı gerektirme, birbirini gerekli kılma	tenvir etmek: aydınlatmak
tesis: kurma, yerleştirme	tezyin: süsleme
tâbi: bir şeye bağlı olan	ulûhiyet: Cenâb-ı Allah’ın ilâhlığı
vücub-u vücud: varlığının zorunlu oluşu ve var olmak için bir sebebe ihtiyacının olmayışı	vücut: varlık, var olma
zerrat: zerreler, atomlar	ziynet: süs
zîhayat: canlı, hayat sahibi	âdet: usul, kàide, kural
şahit olmak: tanık olmak; görmek	şems: güneş
şuhud: görme, müşâhede etme

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 54


cüz’îsi, zevilhayatın küllüne, yani umumuna bir fihristedir. Cüz’îyi halk eden, küllîyi de halk etmeye kàdir olmalıdır.

Ve keza, ziyasız güneşin vücudu mümkün olmadığı gibi, ulûhiyet de tezahürsüz olamaz. Tezahürü ise, irsal-i rusül ile olur.

Ve keza, hadd-i kemâle bâliğ olan en yüksek bir cemâlin bilinmesi, görünmesi, gösterilmesi için resullerin tarifi lâzımdır.

Ve keza, kemâl-i cemâle bâliğ olan kemâl-i hüsn-ü san’at, resullerin delâletiyle olur.

Ve keza, rububiyet-i âmme, ubudiyet-i külliye ister. Bu da zülcenaheyn resullerin vahdet-i İlâhiyeyi halka ilân etmeleriyle mümkün olur.

Ve keza, bir hüsün sahibinin isteği olmasa ve bir ayine bulunmasa ve tarif edici bir şahıs tavassut etmezse, onun hüsnünün görünmesi, gösterilmesi mümkün değildir. Bu da ancak resuller vasıtasıyla olur. Çünkü, resul, ubudiyetiyle Hâlıkın hüsnüne ayinedir; risaleti cihetiyle de halka izhar ve ilân eder.

Ve keza, bir zâtın cevahirle, zîkıymet eşya ile dolu hazinelerini açıp halka göstermek ve arz etmekle o zâtın kudretini, zenginliğini, saltanatını ilân etmek için, ancak o zâtın müsaadesiyle ve iradesiyle emir ve tayin edilmiş bir memur lâzımdır. İşte o memur resuldür.

Arkadaş! Bu sıfatları hâiz, bu vazifeleri en mükemmel görebilecek Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü Vesselâmdan başka âlemde bir şahıs yoktur. En câmi, en kâmil, en fâzıl o zâttır. Tam tamına teşhir, tebliğ, tarif, tavsif, izhar, ilân eden, o zâttır.

Aleyhissalâtü Vesselâm: Allah’ın salât ve selâmı onun üzerine olsun	Hâlık: her şeyi yaratan Allah
arz etmek: göstermek, sunmak	bâliğ olmak: erişmek, ulaşmak
cemâl: güzellik	cevahir: cevherler
cihet: yön	câmi: kapsamlı, içine alan
cüz’î: birey, ferd; bir sınıf veya türün bireyi	delâlet: işaret, delil olma
emir: buyruk	fihriste: indeks, içindekiler
fâzıl: faziletli, üstün niteliklere sahip	hadd-i kemâl: olgunluk, kusursuzluk sınırı, haddi
halk: insanlar	halk etme: yaratma
hâiz: sahip	hüsün: güzellik
irade: istek, arzu	irsal-i rusül: peygamberlerin gönderilmesi; Cenâb-ı Hakkın insanlara peygamber göndermesi
izhar: ortaya çıkarma, gösterme	kemâl-i cemâl: eksiksiz ve mükemmel güzellik
kemâl-i hüsn-ü san’at: san’attaki güzelliğin mükemmelliği ve kusursuz olması	keza: bunun gibi
kudret: güç, iktidar	kàdir olmak: güç ve iktidar sahibi olmak
kâmil: olgunluk ve mükemmellik sahibi	küll: bütün, genel
küllî: ferdlerden meydana gelen sınıf, tür	mükemmel: eksiksiz
müsaade: izin	resul: kendisine bir kitap ve şeriat gelen elçi, peygamber
risalet: elçilik, peygamberlik	rububiyet-i âmme: bütün varlık âlemini kuşatan egemenlik ve idare; umumî Rablık
saltanat: egemenlik	sıfat: özellik
tarif: etrafıyla, ayrıntılarıyla anlatma	tavassut etmek: vasıta olmak, aracılık etmek
tavsif: bir şeydeki özellikleri, nitelikleri dile getirme	tayin edilme: görevlendirilme, atanma
tebliğ: bir hususu muhataplara iletme	tezahür: ortaya çıkma, görünme
teşhir: sergilemek	ubudiyet: kulluk
ubudiyet-i külliye: büyük ve umumî kulluk	ulûhiyet: ibadete ve itaat edilmeye lâyık olma, İlâhlık
umum: genel, bütün	vahdet-i ilâhiye: ilâhın bir olması, tanrının tekliği
vasıta: araç	vücud: varlık
zevilhayat: hayat sahipleri, canlılar	ziya: ışık
zât: kişi, şahıs	zîkıymet eşya: kıymetli şeyler
zülcenaheyn: iki taraflı; dünya ve âhiret bilgisine sahip olan.	âlem: dünya, evren

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 55


Aziz arkadaş! “İman-ı billâh” ile “âhiret imanı” arasındaki telâzuma geldik. Hazır ol, dinle:

Bir sultan, itaat edenlere mükâfat ve isyan edenlere de mücazat etmezse, saltanatı inhidama yüz çevirir. Ve keza, bir sultanın sağında lütuf ve merhamet ve solunda kahr ve terbiye lâzımdır. Mükâfat, merhametin iktizasıdır. Terbiye de mücâzâtı ister. Mükâfat ve mücâzat menzilleri âhirettir.

Ve keza, yüksek bir hikmet ve adalet sahibi olan bir sultan, saltanatının şanını kusurdan saklamak üzere, kendisine iltica edenleri taltif ve hâkimiyetinin haşmetini göstermek için milletinin hukukunu muhafaza eder. Bu cihetlerin mühim bir kısmı âhirette olur.

Ve keza, lebâleb dolu hazinelere mâlik ve sehavet-i mutlakaya sahip olan bir sultan için umumî ve daimî bir dâr-ı ziyafet lâzımdır. Ve ayrı ayrı ihtiyaç sahiplerinin devam ve bekàlarını ister. Bu da ancak âhirette olur.

Ve keza, bir cemâl sahibi, dâima hüsün ve cemâlini görmek ve göstermek ister. Bu ise âhiretin vücudunu ister. Çünkü daimî bir cemâl, zâil ve muvakkat bir müştaka râzı olmaz, onun da devamını ister. Bu da âhireti ister.

Ve keza, yardım isteyenlere yardım ve dua edenlere cevap vermek hususunda, pek rahîmâne bir şefkat sahibi olan bir sultan—ki ednâ bir mahlûkun ednâ bir isteğini derhal yapar, verir—elbette bütün mahlûkatın en büyük bir ihtiyacını kemâl-i suhuletle yapar. Böyle umumî ve en mühim bir ihtiyaç ancak âhirettir.

Ve keza, icraatından, faaliyetinden anlaşılan pek harika bir ihtişam içinde bir saltanatı varken, milletinin içtimâları için yalnız dar bir misafirhane yapılmış; dâimî olarak milleti istiâb edemez, daima dolar boşalır. Ve bir imtihan meydanı var; her vakit değişir, tebeddül eder. Ve sultanın bazı âsâr-ı san’atına ve ihsanatına

adalet: her hak sahibine hakkını tam ve eksiksiz verme, zâlimden mazlumun hakkını alma sıfatı	aziz: çok değerli
bekà: sürekli şekilde var olma	cemâl: güzellik
cihet: taraf	daimî: devamlı
derhal: hemen	dâr-ı ziyafet: ziyafet yurdu
ednâ: en basit, küçük	haşmet: büyüklük, görkem
hikmet: Allah’ın her bir varlığı bir gaye ve faydaya yönelik olarak, tam yerli yerinde yaratma sıfatı, niteliği	hukuk: haklar
husus: mevzu, konu	hâkimiyet: egemenlik, hüküm ve idare altına alma
hüsün: güzellik	icraat: faaliyet, uygulama
ihtişam: haşmetlilik, heybetlilik	iktiza etmek: gerektirmek, zorunlu kılmak
iltica etmek: sığınmak	iman-ı billâh: Allah’a iman
inhidam: yıkılma	istiâb etmek: içine almak, içine sığdırmak, kapsamak
itaat etmek: emre uymak, boyun eğmek	içtimâ: toplanma
kahr: Allah’ın üstünlük ve azap verici vasıflarının tecellîsi	kemâl-i suhulet: tam ve eksiksiz bir kolaylık, kolayca
keza: bunun gibi	lebâleb: dop dolu
lütuf: iyilik, ikram, bağış	mahlûk: varlık
mahlûkat: yaratıklar, yaratılanlar	menzil: yer, mekân
merhamet: şefkat etme	muhafaza etmek: korumak
muvakkat: geçici	mâlik: sahip
mücazat etmek: cezalandırmak	mücâzât: cezalandırma
mühim: önemli	mükâfat: ödüllendirme
müştak: arzulu, çok istekli; insan	rahîmâne: çok merhametli ve şefkatli bir şekilde
saltanat: hakimiyet, egemenlik	sehâvet-i mutlaka: her yeri kaplayan, kusursuz ve sınırsız cömertlik
taltif: iyilik ve güzellikle muamele etmek	tebeddül etmek: başkalaşmak, değişmek
telâzum: karşılıklı gerektirme, birbirini gerekli kılma	terbiye: belli bir amaca erişecek şekilde geliştirme, olgunlaştırma
umumî: genel, herkese ait	vücud: varlık
zâil: yok olup gidici, geçici	âhiret: öbür dünya, öldükten sonra yaşanacak olan sonsuz hayat
âsâr-ı san'at: san’at eserleri	şefkat: merhamet
şân: yüksek makam

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 56


bazı nümuneler göstermek için meclisleri var; zaman zaman tahavvül eder. Bu vaziyet, bu dar menzil ve meydan ve meşherden sonra daimî bir menzil, sabit saraylar, açık hazineler bulunup ve sakinleri sabit ve daimî kalacaklarına bilbedâhe delâlet eder.

Ve keza, dikkat sahibi bir sultan ki, milletinin bütün a’mallerini, ef’allerini, hizmetlerini, hâcetlerini tamamıyla yazar ve yazdırır ve mülkünde cereyan eden herbir hâdise ve herbir vakıanın suretlerini, fotoğraflarını alıp tesbit ve hıfz ederse, elbette bu vaziyet, bir muhasebenin, bir muhakemenin, bir mükâfat ve mücâzâtın vukua geleceğine kat’î bir surette delâlet eder.

Ve keza, mükâfat ve mücâzat hakkında tekrarla pek çok vaadleri ve tehditleri olursa ve o vaad ü vaîd edilen şeyler kudretine ağır gelmezse ve o şeyler raiyeti için pek ehemmiyetli olursa, elbette söz verdiği şeylerde hilâf olmayacaktır. Çünkü hulfül-vaad, kudretin izzetine zıttır.

Ve keza, hadd-i tevatüre bâliğ olan muhbirlerin ittifak ve icmâlarına göre, o muhteşem ve azîm saltanatın medarı ve cevelangâhı ancak âhiret memleketidir. Bu küçük menziller, meydanlar o azamete daimî bir mekân olamaz. Çünkü, bu gibi zâil, mütebeddil şeyler, o müstakar saltanata makar olamaz.

Evet, o Sultan şu küçük menzilde ve meydanda çok şeyleri, içtimâları, iftirakları gösteriyor. Fakat, bizzat maksat o şeyler değildir. Ancak âhiretin meydan-ı ekberinde vukua gelecek hallerin, emirlerin nümunelerini göstermektir. Çünkü, o mahşer-i azîmde yapılacak muameleler, bu küçücük nümunelere göre cereyan edecektir. Demek bu menzilde gösterilen fâni, zâil haller, o âlemde bâki ve daimî semereler verecektir.

azamet: büyüklük	azîm: büyük, yüce
a’mal: ameller, işler	bilbedâhe: açık bir şekilde
bizzat: bir şeyin aslı; kendisi	bâki: devamlı ve kalıcı olan
bâliğ olmak: erişmek, ulaşmak	cereyan etmek: meydana gelmek
cevelangâh: dönüp dolaşma yeri	daimî: devamlı
delâlet etmek: delil olmak, işaret etmek	ef'al: fiiller, hareketler
ehemmiyetli: önemli	emir: iş
fâni: geçici	hadd-i tevatür: tevatür derecesinde; yalan üzerine birleşmeleri mümkün olmayan topluluklar tarafından aktarılan en doğru haber seviyesi
hadise: olay	hal: durum
hilâf: yalan, cayma	hulfül-vaad: sözünden dönme, verdiği sözü yerine getirmeme
hâcet: ihtiyaç	hıfz etmek: saklamak, korumak
icmâ: fikir birliği, birleşme	iftirak: ayrılık
ihsanât: ihsanlar, ikramlar, bağışlar	ittifak: bir mesele üzerinde birleşme, görüş birliğine varma
izzet: değer, itibar, yücelik	içtimâ: toplanma
kat'î: kesin	keza: bunun gibi
kudret: güç, kudret, iktidar	mahşer-i azîm: bütün varlıkların yeniden diriltilip hesaba çekileceği büyük toplanma yeri; mahşer meydanı
makar: oturulan, karar kılınan yer; merkez; pâyitaht	maksat: amaç, gaye
medar: dayanak noktası, kaynak	menzil: durak, yer, mekân
meydan-ı ekber: çok büyük meydan	meşher: sergi
muamele: uygulama	muhakeme: yargılama
muhasebe: hesaba çekilme, sorgulanma	muhbir: haber veren
muhteşem: görkemli, ihtişamlı	mücâzât: cezalandırma
mükâfat: ödüllendirme	mülk: sahip olunan şey
müstakar: yerleşmiş, oturmuş	mütebeddil: değişken
nümune: örnek	raiyet: halk, tabi olanlar
sabit: değişmeyen	sakin: ikâmet eden, yerleşmiş olan
saltanat: egemenlik, hâkimiyet	semere: meyve; sonuç
suret: şekil, tarz	tahavvül etmek: değişmek, dönüşmek
tesbit etmek: sağlam şekilde yerleştirmek	vaad: söz verme, verilen söz
vakıa: olay	vaziyet: durum
vaîd: cezalandırma sözü vermek	vukua gelmek: gerçekleşmek
zâil: yok olup gidici, geçici	âhiret: öldükten sonra yaşanacak olan sonsuz hayat
âlem: dünya

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 57


Evet, o Sultanın şu fâni menzillerde ve korkunç meydanlarda gösterdiği hikmet, inayet, adalet, rahmet ve şefkatin fevkinde bir derecenin tasavvuru imkân hâricidir. Elbette bu kadar yüksek ve geniş harika san’atlar, daimî mekânları, sabit meskenleri ve zevalsiz sakinleri isterler ki, o büyük hikmet ve adaletin hakikatlerine mazhar olsunlar. Ve illâ, şu görünen hikmet, inayet ve merhametin inkârı lâzım gelir. Ve aynı zamanda, bu kadar hikmetinden ve inayetinden zuhur eden fiiller sahibinin—hâşâ!—zâlim, gaddar, sefih olduğuna zehab edilir. Bu ise, inkılâb-ı hakâiki istilzam eder.

Ve keza, şu muvakkat menzillerin saltanat-ı daimeye makar olacak bir şekle gireceğine pek çok deliller, burhanlar vardır. Maahaza, bu âlemi icad edip öteki âlemi icad etmemek ve bu kâinatı vücuda getirip öteki kâinatı getirmemek, bu dünyayı yaratıp öteki dünyayı yaratmamak imkânı yoktur. Çünkü rububiyetin saltanatı mükâfat ve mücâzatı ister.

Ve keza, Sâni-i Âlemin herşeyi içine almış ve herşeyi istilâ ve istiab etmiş bir rahmet-i vâsiası vardır. Validelerin, hattâ bir cihette nebatatın evlâdına olan şefkatleri ve küçük, zayıf yavrularının suhulet-i rızıkları, o rahmet deryasından bir katredir. O bahr-i rahmetin azametiyle, şu fâni dünyada, bu kısa ömürde, şu kadar zahmet ve belâlarla karışık, zâil ve gayr-ı sabit olan şu nimetler ve ebedî bekayı isteyen insanlar arasında münasebet yoktur. Ve aynı zamanda, iade edilmemek üzere zeval, nimeti nikmete, şefkati zahmete, muhabbeti musibete ve lezzeti eleme ve rahmeti zıddına kalb eder…

Sâni-i Âlem: bütün varlık âlemini san’atlı bir şekilde yaratan Allah	adalet: her hak sahibine hakkının tam ve eksiksiz verilmesi ve zâlimden mazlumun hakkının alınması
azamet: büyüklük	bahr-i rahmet: İlâhî şefkat ve merhamet denizi
bekà: sonsuzluk	burhan: güçlü ve sarsılmaz delil
cihet: yön	daimî: devamlı
derya: deniz	ebedî: sonsuz
elem: acı, keder, sıkıntı	evlât: çocuk
fevkinde: üstünde	fiil: hareket, iş, etki
fâni: geçici	gaddar: acımasız, çok zulmeden
gayr-ı sabit: sabit olmayan	hakikat: bir şeyin içyüzü, gerçek yüzü
hikmet: bir şeyi belli bir amaç ve yarar doğrultusunda yerli yerinde yapma	hâriç: dış
hâşâ: asla, kesinlikle öyle değil	iade etmek: geri vermek
icad etmek: var etmek, yaratmak	illâ: ancak
inayet: bütün yararların, hikmetlerin ve faydaların kaynağı olan düzenlilik; İlâhî özen ve yardım	inkâr: etmek kabul etmemek, reddetmek
inkılâb-ı hakâik: gerçeklerin inkılâbı, zıtlarına dünüşmesi	istiab etmek: içine almak, kaplamak
istilzam etmek: gerektirmek	istilâ etmek: ele geçirmek
kalb etmek: dönüştürmek	katre: damla
keza: bunun gibi	lâzım gelmek: gerekli olmak
maahaza: bununla beraber, bununla birlikte	makar: oturulan, karar kılınan yer; merkez; pâyitaht
mazhar olmak: ulaşmak, elde etmek	menzil: durak, yer, mekân
merhamet: acıma, şefkat etme	mesken: oturulan ve kalınan yer
muhabbet: sevme	musibet: belâ, dert, felâket
muvakkat: geçici	mücâzat: cezalandırma
mükâfat: ödüllendirme	nebatat: bitkiler
nikmet: azap, ceza	rahmet: merhamet, bağış, acıma, esirgeme
rahmet-i vâsia: herşeyi kuşatan geniş rahmet	rububiyet: Rablık; kâinatın idaresi, terbiyesi, tedbiri gibi işlerde Cenâb-ı Hakkın isimlerinin tecellîsi
sabit: değişmeyen	sakin: ikâmet eden, yerleşmiş olan
saltanat: hâkimiyet, egemenlik	saltanat-ı daime: devamlı, kesintisiz bir egemenlik, hâkimiyet
sefih: yasak zevk ve eğlencelere aşırı düşkün olan	suhulet-i rızık: rızkın kolay elde edilmesi
tasavvur: düşünme, hayal	valide: anne
vücuda getirmek: var etmek, meydana getirmek	zehab etmek: bir fikre veya zanna kapılma
zeval: geçip gitme, sona erme	zuhur etmek: ortaya çıkmak, görünmek
zâil: yok olup gidici, geçip gidici	zâlim: zulmeden, acımasız
âlem: dünya	şefkat: merhamet

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 58


Ve keza, âlemde görünen tasarrufattan anlaşılıyor ki, Sâni-i Âlemin pek yüksek, celâlli, izzetli bir haysiyeti vardır ki, ubudiyetle Sânii tâzim etmeyenlerin veya istihfaf edenlerin te’diplerini, tehir ve imhal etse bile, ihmal etmez.

Ve keza, o Sultanın emirlerini, nehiylerini kıymetsiz görüp imanla imtisal etmeyenler ve ibadetle kendilerini sevdirmeyenler ve şükranla hürmette bulunmayanlar için rububiyetin ebedî karargâhında elbette bir dâr-ı mükâfat ve mücâzat olacaktır.

Ve keza, bütün mahlûkatta görünen hüsn-ü san’atlar, intizamlar ve ihtimamlardan ve herşeyde takip edilmekte olan maslahat ve faidelerden anlaşılıyor ki, kâinat taht-ı tasarrufunda bulunan Sâni-i Zülcelâlde pek büyük bir hikmet-i âmme vardır ki, itaat ve iltica edenlerin büyük taltif ve in’amlara mazhar olacakları o hikmet-i âmmenin iktizasındandır.

Ve keza, görünüyor ki, herşey lâyık mevkiine vaz ediliyor. Ve her hak, hak sahibine veriliyor. Ve her ihtiyaç sahibinin hâceti, istediği gibi yapılır. Ve her sual edenlerin matlupları—bilhassa istidat lisanıyla veya ihtiyac-ı fıtrî lisanıyla veya ıztırar ve zaruret lisanıyla olsun—cevaplandırılıyor. Böyle eserleri görünen bir adalete bir mahkeme-i kübrâ lâzımdır ki, rububiyetin hâkimiyetiyle hukuk-u ibad muhafaza edilsin. Çünkü, fâni olan şu dünya menzili, o büyük adalet-i hakikiyeye mazhar olamaz. Öyleyse, o büyük Sultan-ı Âdil için bir Cennet‑i bâkiye, bir cehennem-i dâime lâzımdır.

Ve keza, görünüyor ki, bu âlemin Sahibi, yaptığı şu kadar fiillerin delâletiyle, harika bir sehavete sahip olduğu gibi, nur ve ziya ile dolu güneşler ve meyve ve

Cehennem-i dâime: kâfirlerin devamlı olarak kalacakları Cehennem	Cennet-i bâkiye: devamlı ve kalıcı olan Cennet hayatı
Sultan-ı Âdil: her işini sınırsız bir adaletle ve yerli yerinde yapan Sultan; Allah	Sâni: herşeyi mükemmel bir san’atla yaratan Allah
Sâni-i Zülcelâl: herşeyi san’atla yaratan, sonsuz haşmet ve yücelik sahibi Allah	Sâni-i Âlem: bütün varlık âlemini san’atlı bir şekilde yaratan Allah
adalet: her hak sahibine hakkının tam ve eksiksiz verilmesi, zâlimden mazlumun hakkının alınması	adalet-i hakikiye: gerçek adalet
celâlli: görkemli, haşmetli, yüce	delâlet: delil olma, işaret etme
dâr-ı mükâfat ve mücâzat: mükâfat ve ceza yeri	ebedî: sonsuz
fiil: hareket, iş, etki	fâni: geçici
haysiyet: şeref, itibar, değer	hikmet-i âmme: herşeyi kuşatan hikmet, gaye ve fayda
hukuk-u ibâd: kulların hakları	hâcet: ihtiyaç
hâkimiyet: egemenlik, hükmü ve idaresi altına alma	hürmet: saygı gösterme
hüsn-ü san'at: san’at güzelliği	ihtimam: özen, önem verme
ihtiyac-ı fıtrî: yaratılıştan gelen doğal ihtiyaç	iktiza: gereklilik
iltica etmek: sığınmak	imhal etmek: süre vermek
imtisal etmek: emre uymak, itaat etmek	intizam: düzenlilik, tertip
in’am: nimetler	istidat: kabiliyet, yetenek
istihfaf etmek: küçümsemek, hafife almak	itaat etmek: emre uymak
izzetli: şerefli, değerli, yüce	karargâh: karar yeri; yolculuğun bittiği yerdeki sonsuz hayat
keza: bunun gibi	lisan: dil
mahkeme-i kübrâ: âhirette Allah’ın huzurunda kurulacak olan büyük mahkeme	mahlûkat: yaratılmış varlıklar
maslahat: fayda	matlup: istek
mazhar olmak: ayna olmak, erişmek, nail olmak	menzil: durak, yer, mekân
mevki: yer, konum	nehiy: yasak
nur: aydınlık	rububiyet: Rablık; herbir varlığa yaratılış gayelerine ulaşmaları için muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurması
sehavet: cömertlik	sual etmek: istemek
sultan: hükümdâr, hâkim	taht-ı tasarruf: dilediği gibi kullanım ve yönetimi altında bulundurma
taltif: iyilik ve güzellikle muamele etmek	tasarrufat: tasarruflar, kullanma ve yönetme işlemleri
tedip: edeplendirme, haddini bildirme	tehir etmek: ertelemek, sonraya bırakmak
tâzim etmek: Allah’ın büyüklüğünü dile getirmek	ubudiyet: kulluk
vaz etmek: koymak, yerleştirmek	zaruret: zorunluluk, mecburiyet
ziya: ışık	âlem: dünya, evren
ıztırar: çaresizlik	şükran: minnettarlık, teşekkür

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 59


semereleriyle hâmile eşcar ve ağaçlar misillü pek çok hazineleri vardır. Binaenaleyh, bu ebedî sehavet, tükenmez servet ebedî bir ziyafetgâhı ister ve devam ile muhtaçların da devam-ı vücudunu iktiza eder. Zira, nihayet bir sehavet, harika bir kerem, daima halka ihsan ve in’am etmek iktiza eder. Bu ise, ihsan ve in’amlara minnettar ve muhtaç olanların devam-ı vücutlarını ister.

Ve keza, şu mu’cizeli ve hikmetli ef’âl-i kerîmânenin tezahüratından anlaşılıyor ki, Sâni-i Fâilin pek gizli kemâlâtı vardır. Ve daima o kemâlâtı, enzar-ı âleme arz ve teşhir etmek ister. Çünkü, daimî bir kemâl, daimî bir tezahürle takdir edicilerin devam-ı vücutlarını iktiza eder. Çünkü, adem-i mutlaka namzet olan insan, kemâlâta kıymet vermez ve istihsan ve takdire bedel istiskal ve tahkir eder.

Ve keza, bu güzel, müzeyyen, münevver masnûatın Sânii için mücerred mânevî bir cemâl vardır. Ve Onun, o mahfî hüsün ve cemâl için pek çok mehâsin ve letâifi vardır ki, kısa akıllarımızla idrak edemeyiz. Ezcümle, o cemâlin kesif ayinelerinden biri sath-ı arzdır. Bu sath-ı arz her asırda, her mevsimde, her vakitte daima tecellî etmekte olan o cilvelerin gölgelerini teşhir, tavsif, ilân ve izhar eder.

Ve keza, hakaik-i sabitedendir ki, yüksek bir cemâl sahibi, bizzat kendi gözüyle ve bilvasıta başkasının gözüyle, cemâlini ve cemâlinin inceliklerini görmek istiyor. Binaenaleyh, cemâl sermedî ve dâim olursa, behemehal onun inceliklerini gösteren ayinelerinin de ebedî ve dâimî olması zarurîdir. Çünkü, bâki

Sâni: herşeyi mükemmel ve san’atlı bir şekilde yaratan Allah	Sâni-i Fâil: her şeyi san'atla yaratan ve bütün fiillerin sahibi olan Allah
adem-i mutlak: sınırsız yokluk	arz etmek: sunmak
bedel: karşılık	behemehal: ister istemez
bilvasıta: vasıtayla	binaenaleyh: bundan dolayı
bâki: devamlı, kalıcı, sonsuz	cemâl: güzellik
cilve: görüntü, yansıma	devam-ı vücut: vücudun sürekliliği, varlığın devamı
dâim olmak: süreklilik sahibi olmak	dâimî: devamlı, sürekli
ebedî: sonsuz	ef'âl-i kerîmâne: cömertçe ve iyilik gayesi olan işler
enzâr-ı âlem: bütün varlık âleminin bakışları	ezcümle: meselâ, örneğin
eşcar: ağaçlar	hakaik-i sabite: değişmez gerçekler
hikmet: herşeyin bir gaye ve maksada yönelik olarak, anlamlı ve yerli yerinde yapılması	hüsün: güzellik
idrak etmek: anlamak, kavramak	ihsan: bağış, ikram, lütuf
ihsan etmek: bağış ve ikramda bulunmak	iktiza etmek: gerektirmek
in’am: nimet verme	in’am etmek: nimet vermek
istihsan etme: beğenme, güzel bulma	istiskal etmek: soğuk muameleyle hoşlanmadığını göstermek, küçümsemek
izhar etmek: ortaya çıkarmak, gösteriş	kemâl: fazilet, kusursuzluk, mükemmellik
kemâlât: faziletler, iyilikler, mükemmel özellikler	kerem: cömertlik, ikram, lütuf, bağış
kesif: yoğun, katı, saydam olmayan	keza: bunun gibi
letâif: ince ve hoş özellikler	mahfî: gizli
masnuat: san’at eseri varlıklar	mehâsin: güzellikler, iyilikler
minnettar: şükran duyma	misillü: benzeri, gibi, aynısı
mu’cize: Allah tarafından verilen ve bir benzerini yapma hususunda insanların aciz kaldığı olağanüstü hal ve özellik	mânevî: mânâya ait, maddî olmayan
mücerred: maddî özelliği bulunmayan; hâlis, saf	münevver: aydın, nurlu
müzeyyen: süslü	namzet olmak: aday olmak
nihayet: son derece	sath-ı arz: yeryüzü
sehavet: cömertlik	semere: meyve
sermedî: daimî, sürekli	servet: zenginlik
tahkir etmek: aşağılamak	tavsif etmek: vasıflandırmak, anlatmak, tanıtmak
tecellî etmek: görünmek, yansımak	tezahür: ortaya çıkma, görünme
tezahürat: görünümler	teşhir etmek: sergilemek
zarurî: zorunlu, şart	zira: çünkü
ziyafetgâh: ziyafet yeri, yurdu

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 60


bir hüsn fâni bir müştaka razı olamaz. Ve zâil ve fâni bir âşıkın, ebedî ve bâki olan mahbubuna muhabbeti adavete kalb olur. Evet insan, eli veya fehmi yetişmediği güzel birşeyi, kendisini tesellî için takbih eder. Bu itibarla, bu âlem Sâni’i istilzam ettiği gibi, Sâni’ de âlem-i âhireti istilzam eder.

Ve keza, bu âlemin Sâni’inde pek rahîmâne bir şefkat vardır. Zîra görüyoruz ki, bu âlemde yardım isteyen bir musibetzedeye kemâl-i sür’atle yardım ediliyor. Dergâh-ı izzete iltica eden kurtuluyor. Sual eden sâillerin istekleri veriliyor. En âdi bir zîhayatın sesi işitiliyor ve hâceti kabul ediliyor. İşte böyle bir şefkat sahibi, nev-i beşerin en büyük, en lâzım, en zarurî, şedit bir hâceti hakkında, bütün insanlar namına yaptığı duada istediği Cenneti ve saadet-i ebediyeyi ve ba’sü ba’del mevti yapacaktır. Bilhassa, o reis-i muhteremin şu umumî duasına, bütün zevilhayat, bütün mahlûkat “Âmin! Âmin!” diyorlar.

Bak, o zât öyle bir maksat, öyle bir gaye için saadet isteyip dua ediyor ki, insanı ve bütün mahlûkatı, esfel-i sâfilîn olan fenâ-yı mutlaka sukuttan, kıymetsizlikten, faidesizlikten, abesiyetten, âlâ-yı illiyîn olan kıymete, bekàya, ulvî vazifeye, mektubat-ı Samedâniye olması derecesine çıkarıyor.

Bak, hem öyle yüksek bir fîzar-ı istimdatkârâneyle istiyor ve öyle tatlı bir niyaz-ı istirhamkârâneyle yalvarıyor ki, güya bütün mevcudata, semâvâta, arşa işittirip, vecde getirip, duasına “Âmin, Allahümme, âmin!” dedirtiyor.

Acaba bütün benî Âdemi arkasına alıp, şu arz üstünde durup, Arş-ı Âzama müteveccihen el kaldırıp, nev-i beşerin hülâsa-i ubudiyetini câmi hakikat-i ubudiyet-i

Allahümme: âmin ey Allahım, kabul eyle	Arş-ı Âzam: Allah’ın büyüklük ve yüceliğinin ve herşeyi kuşatan sınırsız egemenliğinin tecelli ettiği yer
Sâni’: herşeyi mükemmel bir san’atla yaratan Allah	abesiyet: faydasızlık, anlamsızlık
adavet: düşmanlık	arz: dünya
arş: gök, semâ	ba’sü ba’del mevt: öldükten sonra âhirette tekrar diriltilme
bekà: devamlılık ve kalıcılık, sonsuzluk	benî Âdem: Âdem oğulları, insanlar
bilhassa: özellikle	bâki: devamlı, kalıcı
câmi: kapsayan, içine alan	dergâh-ı izzet: Allah’ın üstünlük, yücelik kapısı
ebedî: sonsuz	esfel-i sâfilîn: aşağıların aşağısı
fehm: anlayış, kavrayış	fenâ-yı mutlak: sonsuz yok oluş, her şeyini kaybedip gitme
fâni: geçici, sonlu	fîzar-ı istimdatkârâne: imdat ve yardım isteyen bir edâ ile inleme
gaye: amaç, hedef	hâcet: ihtiyaç
hülâsa-i ubudiyet: kulluğun özü, özeti	hüsün: güzellik
iltica etmek: sığınmak	istilzam etmek: gerektirmek
itibar: özellik	kalb olmak: dönüşmek
kemâl-i sür'at: çok hızlı bir şekilde	kezâ: bunun gibi
lâzım: gerekli	mahbub: sevgili
mahlûkat: yaratılmış varlıklar	maksat: amaç, hedef
mektubat-ı Samedâniye: Allah tarafından gönderilmiş birer mektup gibi, şuur sahiplerine İlâhî san’atı anlatan eserler	mevcudat: varlıklar, var edilenler
muhabbet: sevgi	musibetzede: belâya, sıkıntıya düşmüş olan kimse
müteveccihen: yönelerek	müştak: çok istekli, aşık
namına: adına	nev-i beşer: insanlar, insanlık türü
niyaz-ı istirhamkârâne: rahmet dileyerek dua etme, yalvarma	rahîmâne: çok merhametli ve şefkatli bir şekilde
razı olmak: hoşnut olmak	reis-i muhterem: hürmet ve saygıya lâyık olan önder
saadet: mutluluk	saadet-i ebediye: sonsuz mutluluk
semâvât: gökler	sual etmek: istemek
sukut: alçalış, düşüş	sâil: dileyen, isteyen
takbih etmek: kötülemek	ulvî: yüksek, yüce
umumî: genel, herkese ait	vazife: görev
vecde getirmek: coşkuya getirmek	zarurî: zorunlu
zevilhayat: canlılar	zâil: yok olup gidici, geçici
zât: kişi	zîhayat: canlı, hayat sahibi
zîra: çünkü	âdi: basit, sıradan
âlem: dünya; kâinat	âlem-i âhiret: öldükten sonraki hayat, âhiret âlemi
âlâ-yı illiyîn: yüceler yücesi, en yüksek mertebe	âmin: kabul eyle, ey Allahım
şedit: şiddetli	şefkat: merhamet

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 61


Ahmediye (a.s.m.) içinde dua eden şu şeref-i nev-i insan ve ferîd-i kevn ü zaman olan Fahr-i Kâinat ne istiyor, dinleyelim. Bak, kendine ve ümmetine saadet-i ebediye istiyor, bekà istiyor, Cennet istiyor. Hem mevcudat ayinelerinde cemâllerini gösteren bütün esmâ-i kudsiye-i İlâhiyeyle beraber istiyor, o esmâdan şefaat talep ediyor, görüyorsun.

Eğer, âhiretin hesapsız esbab-ı mucibesi, delâil-i vücudu olmasaydı, yalnız şu zâtın tek duası, baharımızın icadı kadar Hâlık-ı Rahîmin kudretine hafif gelen şu Cennetin binasına sebebiyet verecekti. Demek, nasıl ki, o zâtın risaleti, şu dâr-ı imtihanın açılmasına sebebiyet verdi,

1 لَوْلاَكَ لَوْلاَكَ لَمَا خَلَقْتُ اْلاَفْلاَكَ sırrına mazhar oldu; onun gibi, ubudiyeti dahi, öteki dâr-ı saadetin açılmasına sebebiyet verdi.

اَللّٰهُمَّ صَلِّ وَسَلِّمْ عَلٰى ذٰلِكَ الْحَبِيبِ الَّذِى هُوَ سَيِّدُ الْكَوْنَيْنِ وَفَخْرُ الْعَالَمَيْنِ وَحَيَاةُ الدَّارَيْنِ وَوَسِيلَةُ السَّعَادَتَيْنِ وَذُو الْجَنَاحَيْنِ وَرَسُولُ الثَّقَلَيْنِ وَعَلٰى اٰلِهِ وَصَحْبِهِ اَجْمَعِينَ وَعَلٰى اِخْوَانِهِ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالْمُرْسَلِينَ، اٰمِينَ.

2


​

Ve keza, bu âlemin geliş ve gidişatında ve bütün mahlûkatın bir hedefe sevkinde ve semâvî, süflî bütün ecramın bir kudrete bağlı ve musahhar olmasında pek büyük bir saltanat eseri görünüyor. Ve bundan anlaşılıyor ki, bu mevcudatta tasarruf eden Sâniin azîm rububiyetinde harika bir saltanatı vardır. Halbuki, bu



[NOT]Dipnot-1 Hadis-i kudsî. “Sen olmasaydın ben âlemleri yaratmazdım.” Ali el-Kari, Şerhü’ş-Şifâ, 1:6; el-Aclunî, Keşfü’l-Hafâ, 2:164.

Dipnot-2 Allahım, her iki dünyanın efendisi, iki âlemin medar-ı fahri, dünya ve âhiretin hayatı, iki cihan saadetinin vesilesi, zülcenâheyn ve cin ve insin resulü olan şu Habîbine, onun bütün âl ve ashabına ve onun enbiyâ ve mürselîn kardeşlerine salât ve selâm et. Âmin.
[/NOT]

Fahr-i Kâinat: kâinatın kendisiyle övündüğü zât olan Peygamberimiz (a.s.m.)	Hâlık-ı Rahîm: sonsuz merhamet ve şefkat sahibi olan ve herşeyi yaratan Allah
Sâni: herşeyi mükemmel bir san’atla yaratan Allah	azîm: büyük
bekà: devamlılık ve kalıcılık, sonsuzluk	cemâl: güzellik
delâil-i vücudu: varlığının delilleri	dâr-ı imtihan: imtihan yeri olan dünya
dâr-ı saadet: mutluluk yurdu olan Cennet	ecram: gök cisimleri, yıldızlar
esbab-ı mucibe: gerektirici sebepler	esmâ: Allah’ın isimleri
esmâ-i kudsiye-i İlâhiye: Allah’ın her türlü kusur ve eksiklikten yüce isimleri	ferîd-i kevn ü zaman: bütün varlıkların en değerlisi ve bütün zamanlarda biricik ve tek olan
gidişat: olayların durumu, işlerin gelişme biçimi, işlerin gidiş tarzı	hakikat-i ubudiyet-i Ahmediye: Peygamberimizin (a.s.m.) kulluğunun aslı ve esası
icad: var etme, vücuda getirme	keza: bunun gibi
kudret: Allah’ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarı	mahlûkat: yaratıklar, yaratılmış varlıklar
mazhar olmak: erişmek, nail olmak	mevcudat: varlıklar, var edilenler
musahhar olma: boyun eğme, itaat etme	risalet: elçilik, peygamberlik
rububiyet: Allah’ın her varlığa, yaratılış gayelerine ulaşmaları için zarar verici şeylerden koruyup, muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye etmesi, tedbir, tasarruf ve egemenliği altında bulundurması ve mutlak bir düzenlilik içinde yönetmesi	saadet-i ebediye: sonsuz mutluluk
saltanat: egemenlik, hâkimiyet	sebebiyet vermek: sebep olmak
semâvî: gökle ilgili	sevk: yönlendirilme
süflî: aşağı	sır: gizem, gizli gerçek
talep etmek: istemek	tasarruf etmek: hakimiyeti altında tutmak
ubudiyet: kulluk	âlem: dünya; kâinat
ümmet: Hz. Peygambere inanıp onun yolundan giden mü’minler	şefaat: af için aracılık
şeref-i nev-i insan: insanlığın şerefi

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 62


dünya menzili tahavvülâta, zevale mâruzdur. Sanki misafirler için yapılmış bir handır ki daima dolup boşalıyor. Ne kendisinin sabit bir şekli vardır ve ne de içinde oturanların bir kararı vardır. Ve Sâni-i Âlemin garip ve acip san’atlarının nümunelerini teşhir ve ilân için tahavvülden hâli kalmayan bir meşherdir. Bu itibarla o handa ve o meşherde içtimâ eden insanlar sabit kalacak değiller. Çünkü meskenleri sâbit değildir.

İşte bu hal ve şu vaziyet, bu fâni menzilden sonra o sermedî saltanata karargâh olmak üzere, sabit, bâkî, ebedî, sermedî saadetlerin, Cennetlerin ve sarayların olacağına kat’î bir delâletle şehadet eder. Çünkü, fâni, bâkiye makam ve medar olamaz. Evet, bir melikin gelip giden misafirleri için yolda yaptığı şu menzile ve o menzilde oturan misafirlere bakıldığı zaman görülüyor ki, milyonlarca lirayla yapılan o menzil, pek az bir zaman içindir. Ve ondaki ziynetler, kıymetli şeyler, hep suret ve örneklerdir. Ve misafirler o nefis taam ve yemeklerin yalnız tadına bakıp, karınlarını doyuracak derecede yemiyorlar. Ve herbir misafir, hususî makinesiyle o menzildeki zînetlerin resimlerini alırlar. Ve melikin de gizli memurları onların bütün harekât, ef’al ve muamelelerini yazıyorlar. Ve o melik her mevsimde milyonlarca o ziynetleri, o güzel şeyleri yeni gelecek misafirler için tahrip ve tecdit ediyor. Ve hakeza, pek çok garip ve acip şeyler görünüyor.

İşte bu vaziyet gösterir ki, o muvakkat menzil sahibinin pek yüksek kıymetli menzilleri, daireleri ve ebedî, sermedî sarayları vardır. Bu küçük menzilde görünen şeyler, haller, misafirleri ebedî menzillerdeki yüksek şeylere teşvik için gösterilen nümunelerdir.

Kezalik, bu dünya menzilinin ve içinde oturan insanların ahvâline dikkat edilirse anlaşılıyor ki, bu dünya ebedî kalmak için yaratılmış bir menzil değildir. Ancak Cenâb-ı Hakkın ebedî ve sermedî olan Dârüsselâm menziline dâvetlisi olan mahlûkatın içtimaları için bir han ve bir bekleme salonudur. Bu dünya menzilinde görünen leziz şeyler, lezzet ve zevk için değildir. Çünkü, visallerinin lezzeti, firaklarının elemine mukabil gelmez.

Cenâb-ı Hak: Hakkın ta kendisi olan, sonsuz şeref ve azamet sahibi yüce Allah	Dârüsselâm: esenlik yurdu, Cennet
Sâni-i Âlem: bütün evreni san’atlı bir şekilde yaratan Allah	acip: hayret verici, şaşırtıcı
ahvâl: haller, durumlar	bâkî: ölümsüz, devamlı, kalıcı
delâlet: delil olma	ebedî: sonsuz
ef'al: fiiller, işler	elem: acı, keder
firak: ayrılık	fâni: geçici
garip: hayrette bırakıcı	harekât: hareketler
hususî: özel	hâkeza: böylece, bunun gibi
hâli kalma: boş kalma, onsuz olma	itibarla: özellikle
içtima: toplanma	içtimâ eden: toplanan
karar: değişmeyen istikrarlı durum, istikrar	karargâh: karar yeri, yolculuğun sonundaki ebedî hayat yurdu
kat'î: kesin, şüphesiz	kezâlik: bunun gibi, böylece
leziz: lezzetli	mahlûkat: yaratılmış varlıklar
makam: konum, yer	medar: dayanak, sebep, vesile
melik: hükümdar	menzil: mesken, yurt, ev
mesken: oturulan yer, mekân	meşher: sergi
muamele: iş, davranış	mukabil: karşılık
muvakkat: geçici	mâruz: hedef olma, yüz yüze gelme
nümune: örnek, misal	saadet: mutluluk
sabit: değişmeyen	saltanat: egemenlik, hâkimiyet, sultanlık
sermedî: dâimî, sürekli	suret: şekil, görüntü
taam: yemek, yiyecek	tahavvül: değişim
tahavvülât: değişimler, başkalaşmalar	tahrip ve tecdit etmek: yıkıp sonra yeniden yapmak
teşhir: sergileme	vaziyet: durum
visal: kavuşma	zeval: sona erme, geçip gitme
ziynet: süs	zînet: süs
şehadet etme: şahitlik yapma

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 63


Maahaza, o lezzetlerden hiç kimse tam mânâsıyla muradına nail olamaz. Ya o lezzetlerin ömürleri kısa olur veya insanın ömrü kısa olduğundan muradına yetişemez. Ancak, o lezzetler ve o nefîs şeyler ibret ve şükre sevk içindir. Çünkü, onlar Cenâb-ı Hakkın ehl-i iman için Cennetlerde ihzar ettiği hakikî nimetlere nümunelerdir.

Ve o müzeyyen masnuat-ı fâniye, fena ve adem için değildir. Ancak, onların suretleri ve misalleri, mânâları, neticeleri alınır; âlem-i bekàda, ehl-i bekà için ebedî manzaraların yapılmasına medar olurlar. Yahut ebedî âlemde Sâni-i Ebedî istediği şekillere sokar. Çünkü, o masnûat, bekà içindir. Onların o zahirî ölüm ve fenâları, vazifelerinden terhistir, idam değildir.

Evet, onların ölümleri fena olsa bile, yalnız bir cihetten fenaya gider, çok cihetlerden bâki kalır. Meselâ, kudret-i Ezeliyyenin yarattığı şu gül çiçeğine bak: Evet, nasıl bir kelime ağızdan çıkar çıkmaz zahiren fenaya giderse de, Allah’ın izniyle kulaklarda, kâğıtlarda, kitaplarda milyonlarca timsalleri kaldığı gibi, akıllarda da akıllar adedince mânâları kalır. Kezalik, o gül kısa bir zamanda vazifesi tamam olur olmaz solar, ölür, gider. Amma onu gören bütün insanların kuvve-i hafızalarında ve halefiyle hâmile olan tohumlarında suretleri, mânâları bâkidir. Demek, o gülün tohumu olsun, kuvve-i hafızalar olsun, o gül çiçeğinin suretini, ziynetini, menzilini hıfz için sanki birer fotoğraf ve bekàsı için birer menzildir.

Ey arkadaş! İnsan da başıboş, serseri, sahipsiz bir hayvan değildir. Ancak, onun da bütün harekât ve ef’âli yazılıyor, tesbit ediliyor. Ve a’mâlinin neticeleri hıfzediliyor ki, muhasebe-i kübrâda ona göre derece alsın. Hülâsa, her güz mevsiminde yapılan tahribat, gelecek bahar mevsimlerinde gelen yeni misafirler için yer tedarik etmek ve bir nevi terhis ve izinlerdir.

Cenâb-ı Hakk: Hakkın tâ kendisi olan, şeref ve yücelik sahibi Allah	Sâni-i Ebedî: varlığının sonu olmayan ve herşeyi mükemmel bir san’atla yaratan Allah
a'mâl: ameller, işler	adem: yokluk
bekà: devamlılık ve kalıcılık, sonsuzluk	bâki: devamlı, kalıcı
cihet: yön	ebedî: sonsuz
ebedî âlem: sonu olmayan âlem, âhiret	ef'âl: fiiller, hareketler
ehl-i bekà: bâkî olanlar, sonsuza dek yaşayanlar	ehl-i iman: Allah’a ve Allah’tan gelen herşeye inanan kimseler
fenâ: geçip gitme, kaybolma	güz mevsimi: sonbahar
hakikî: asıl, gerçek	halef: birinin yerine sonradan geçen
harekât: hareketler	hâmile: taşıyan, yüklenen
hülâsa: özetle	hıfz: koruma, saklama
idam: yokluğa mahkum etme	ihzar etmek: hazırlamak
kezâlik: böylece, bunun gibi	kudret-i Ezeliyye: Allah’ın ezelden beri var olan kudreti, güç ve muktedir olan iktidarı
kuvve-i hafıza: hafıza gücü, bellek	maahaza: bununla beraber, bununla birlikte
masnuat: san’atla yaratılmış varlıklar	masnuat-ı fâniye: gelip geçici olan sa’nat eseri varlıklar
medar: sebep, vesile	menzil: oturulan mekân, yer
misal: akis, yansıma, temessül; örnek	muhasebe-i kübrâ: büyük muhasebe, hesaba çekilme; Allah’ın bütün insanları öldükten sonra dirilttiğinde hayatlarının tamamından hesaba çekmesi
müzeyyen: süslü	nail olmak: erişmek
nevi: tür, çeşit	nimet: iyilik, lütuf, ihsan
nümune: örnek, misal	sevk: yöneltme
suret: görüntü	tahribat: yıkımlar, bozmalar
tedarik etmek: elde etmek	terhis: göreve son verme
timsal: örnek, benzer	zahiren: dış görünüş itibariyle
zahirî: görünürde, dış görünüşte	ziynet: süs
âlem-i bekà: devamlı ve kalıcı olan âhiret âlemi	şükür: minnet duyma, teşekkür etme

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 64


Ve keza, bu âlemde tasarruf eden Sâniin öyle bir kitab-ı mübîni vardır ki, ne küçük ve ne büyük, o kitapta yazılıp hıfz edilmemiş hiçbir şey yoktur. O kitabın maddelerinden âlemde görünen yalnız nizam ve mizan maddelerine bak:

Evet, görüyoruz ki, herhangi muvazzaf bulunan birşey, vazifesinden terhis edilmekle daire-i vücuttan çıkarsa, Fâtır-ı Hakîm onun çok suretlerini levh-i mahfuzlarda tesbit eder. Ve tarih-i hayatını, tohumunda ve neticesinde nakşeder ve pek çok gaybî ayinelerde ibkà eder. Meselâ, bir şecere, meyvesiyle hâmile olduğu gibi, tohumu da meyveyle hâmiledir. Demek, ağacın bünyesinde semeresi mevcut olduğu gibi, tohumunda da semere mevcuttur. Ve keza, vücuttan çıkmış pek çok şeyler, insanın kuvve-i hâfızasında mevcut kalır.

İşte bu misallerden hıfz ve hafîziyet kanunu ne derece ihatalı olduğu anlaşıldı. Evet, bu mevcudatın sahibi pek büyük bir ihtimamla mülkünde cereyan eden herşeyi taht-ı hıfz ve muhafazasına almıştır. Ve hâkimiyetinin muhafazası için sonsuz bir dikkati vardır. Ve rububiyetinde tam bir intizam ve saltanat vardır ki, ednâ bir hadiseyi, âdi bir hizmeti yazar ve yazdırır.

İşte bu derece ihatalı, ihtimamlı bir hıfz kanunu, elbette âlem-i âhirette yapılacak bir divan-ı muhasebata bakar. Şu muhafaza kanunu, bütün eşyada câri olduğu gibi, mahlûkatın en eşrefi olan insana da şâmildir. Çünkü, insan Cenâb-ı Hakkın rububiyetine ait şuûnat ve ahvâline şahittir. Ve mahlûkatın cemaatleri içinde, Allah’ın birliğine dellâldır. Ve mevcudatın tesbihatına müşahit ve hilâfet-i kübrayla tekrim ve teşrif edilmiştir. İnsan bu keramete, bu şerefe nail olduğu

Cenâb-ı Hakk: Hakkın tâ kendisi olan, şeref ve yücelik sahibi Allah	Fâtır-ı Hakîm: her şeyi hikmetle ve benzersiz şeyleri üstün san’atıyla yaratan Allah
Sâni: herşeyi mükemmel bir san’atla yaratan Allah	ahvâl: haller, durumlar
cemaat: topluluk	cereyan etmek: meydana gelmek
câri olmak: geçerli olmak	daire-i vücut: varlık dairesi; dünya hayatı
dellâl: ilân edici	divan-ı muhasebat: insanların sorgulanıp hesaba çekileceği yüksek makam; mahşerdeki hesap
ednâ: en küçük, en aşağı	eşref: en şerefli
gaybî: bilinmeyen, gayb âlemine ait	hadise: olay
hafîziyet: Allah’ın herşeyi koruyup saklaması	hilâfet-i kübra: en büyük halifelik; insanların Allah tarafından bütün varlıkların üzerinde bir temsilci kılınması
hâkimiyet: egemenlik, hükümranlık	hıfz: koruma, saklama
ibkà etmek: bâkileştirme, sürekli ve kalıcı hâle getirme	ihatalı: kapsamlı; kuşatıcı
ihtimam: özen, önem verme	intizam: düzenlilik
kanun: tabiat olaylarının bağlı olduğu değişmez kàide; yasa	keramet: yüksek şeref sahibi kılınmak
keza: bunun gibi	kitab-ı mübîn: her şeyin açıkça yazılı olduğu, Allah katındaki kitap; Kur’ân-ı Kerim
kuvve-i hâfıza: hâfıza gücü, bellek	levh-i mahfuz: herşeyin bütün ayrıntılarıyla yazıldığı kader levhası, Allah’ın ilminin bir defteri, unvanı
mahlûkat: yaratılmış varlıklar	mevcudat: varlıklar, var edilenler
mevcut: var	misal: örnek
mizan: ölçü, denge	muvazzaf: görevli
mülk: sahip olunan ve kendisine hükmedilen şey	müşahit: gören, şâhit olan
nail olmak: erişmek	nakşetmek: işlemek
nizam: düzen	rububiyet: Allah’ın her varlığa, yaratılış gayelerine ulaşmaları için zarar verici şeylerden koruyup, muhtaç olduğu şeyleri vermesi, onları terbiye etmesi, tedbir, tasarruf ve egemenliği altında bulundurması ve mutlak bir düzenlilik içinde yönetmesi
saltanat: egemenlik, hâkimiyet, sultanlık	semere: meyve
suret: görüntü	taht-ı hıfz ve muhafaza: koruma altına alıp kollama, kaydetme
tarih-i hayat: özgeçmiş	tasarruf etmek: dilediği gibi kullanmak
tekrim edilmek: yüceltilmek, saygıya lâyık bulunmak	terhis edilmek: salıverilmek, görevi bitince işine son verilmek
tesbihat: Allah’ı her türlü kusurdan yüce tutarak şanına lâyık ifadelerle anma	teşrif edilmek: şerefli kılınmış, kendisine bir makam verilmiş
âdi: basit, sıradan	âlem: kâinat
âlem-i âhiret: öteki dünya, öldükten sonraki sonsuz hayat	şahit: tanık
şecere: ağaç	şuûnat: işler, hâller
şâmil: kapsayıcı

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 65


halde, kendisini başıboş ve gayr-ı mes’ul zannetmesin. Onun da divan-ı muhasebatta pek karışık hesapları vardır. Ondan kurtulduktan sonra, müstehak olduğu yere gidecektir.

Evet, Kudret-i ezeliyeye nisbetle, ölümden sonra haşrin gelmesi, güzden sonra baharın gelmesi gibidir. Evet, nebatat gibi insanın da bir güzü, bir de baharı vardır. Evet, geçmiş zamanda vukua gelmiş olan mu’cizat-ı kudret, Sâniin bütün imkânat-ı istikbaliyeye kadir olduğuna kat’î şahit ve burhanlardır.

Ve keza, bu âlemin mâliki, kendi kudretine pek kolay ve pek ehven ve ibâdına fevkalâde mühim ve pek şedidü’l-ihtiyaç olan haşrin tekrar be tekrar vaadinde bulunmuştur. Malûmdur ki, hulfül-vaad, kudretin izzetine, rububiyetin merhametine zıttır. Zira, vaadin hilâfını yapmak, cehlin veya aczin alâmetidir. Bu ise, Kadîr-i Mutlak, Hakîm-i Mutlak olan zâta muhaldir.

Maahaza, insanların haşri nebatatın haşri gibidir. Bunu gören onu nasıl inkâr eder? Haşrin icadına olan vaadi ise, bütün enbiyanın tevatürüyle ve büyük insanların icmâıyla sabit olduğu gibi Kur’ân-ı Kerîmin lisanıyla da sabittir.

Ezcümle,

اَللهُ لاَ اِلٰهَ اِلاَّ هُوَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ اِلٰى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لاَرَيْبَ فِيهِ وَمَنْ اَصْدَقُ مِنَ اللهِ حَدِيثًا

1
​

olan âyet-i kerime, büyük bir şiddet ve kuvvetle haşrin icadına söz veriyor. Fakat, bazı insan pek nankördür ki, bütün mevcudat, sıdkına ve hak olduğuna delâlet


[NOT]Dipnot-1 “Allah Teâlâ ki, Ondan başka ibâdete lâyık hiçbir ilâh yoktur. And olsun ki, geleceğinde şüphe olmayan kıyamet gününde O sizi kabirlerinizden toplayıp diriltecektir. Allah’tan daha doğru sözlü kim vardır?” Nisâ Sûresi, 4:87.
[/NOT]

Hakîm-i Mutlak: herşeyi belirli gayelere yönelik olarak, mânâlı, faydalı ve tam yerli yerinde yaratan sınırsız hikmet sahibi Allah	Kadîr-i Mutlak: herşeye gücü yeten, sınırsız güç ve kudret sahibi Allah
Kudret-i ezeliye: ezelî olan Allah’ın kudreti, güç ve kuvveti	Sâni: herşeyi mükemmel bir san’atla yaratan Allah
acz: acizlik, güçsüzlük	alâmet: belirti
burhan: güçlü ve sarsılmaz delil	cehil: cahillik
divan-ı muhasebat: insanların sorgulanıp hesaba çekileceği yüksek makam; mahşerdeki hesap	ehven: daha kolay
enbiya: nebiler, peygamberler	ezcümle: meselâ, örneğin
fevkalâde: olağanüstü	gayr-ı mes’ul: mes’ul olmayan, sorumlu tutulmayan
güz: sonbahar	hak: doğru, gerçek
haşir: öldükten sonra yeniden diriltilip Allah’ın huzurunda toplanma	hilâf: ters, zıt
hulfül-vaad: sözünden dönme	ibâd: kullar
icad: var etme, vücuda getirme	icmâ: fikir birliği, aynı görüşte birleşme
imkânat-ı istikbaliye: geleceğe ait imkânlar, olması mümkün olan ihtimaller	inkâr: reddetme
izzet: üstünlük, yücelik	kadir: her şeye gücü yeten
kat'î: kesin, şüphesiz	keza: bunun gibi
kudret: Allah’ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarı	lisan: dil
maahaza: bununla birlikte	malûm: bilinen, belli
merhamet: acıma, şefkat	mevcudat: varlıklar, yaratılanlar
muhal: imkânsız	mu’cizat-ı kudret: Allah’ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarının mu’cizeleri
mâlik: sahip	mühim: önemli
müstehak olmak: lâyık olmak, hak etmek	nebatat: bitkiler
nisbet: kıyas, oran	rububiyet: herbir varlığa muhtaç olduğu şeyleri verme, onları terbiye edip idaresi ve egemenliği altında bulundurma
sıdk: doğruluk	tevatür: yalanda birleşmeleri imkânsız olan insanların verdiği doğru ve kesin haber
vaad: söz verme	vukua gelmek: gerçekleşmek
zira: çünkü	âlem: kâinat
âyet-i kerime: Kur’ân'da geçen her bir cümle	şedidü’l-ihtiyaç: şiddetli ihtiyaç

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 66


ettiği o Mâlikü’l-Mülkün sözlerini tasdik etmez, kendi hezeyanına ve ahmaklığına itimat eder.

Ve keza, bu âlemde pek ihtişamlı bir rububiyet âsârıyla şâşaalı bir saltanatın şuâları görünmektedir. Evet, görüyoruz ki, koca arz, sekenesiyle beraber, ehlî, zelil, mutî bir hayvan gibi o rububiyetin emri altında beslenir. Güzde ölmesi, baharda dirilmesi ve bir Mevlevî gibi raks ve hareketi ve sair bütün işleri o emre tâbi olduğu gibi, şemsin de seyyaratıyla tanzim ve teshiri ve sair vaziyetleri o emre bağlıdır. Halbuki, azametli şu rububiyet-i sermediye ve bu saltanat-ı ebediye şöyle zayıf, zâil, muvakkat temeller ve esaslar üzerine bina edilemez. Ve bu mütebeddil, belâlı, kederli, fâni dünya üzerine kaim olamaz. Ancak, bu dünya o azametli rububiyetin pek azîm ve geniş dairesi içinde insanları tecrübe ve imtihan, kudretin mu’cizelerini teşhir ve ilân için kurulmuş muvakkat bir menzildir ki, tahrip edilip pek muazzam, geniş, ebedî ve bâki bir âleme cüz olmak için tebdil edilecektir. Binaenaleyh, bu tebeddülât ma’razı olan âlemin Sânii için, diğer tagayyürsüz, sabit bir âlemin vücudu zarurîdir.

Maahaza, zahirden hakikate geçen ervah-ı neyyire ashabı ve kulûb-u münevvere aktabı ve ukul-ü nuraniye erbabı ve kurb-u huzur-u İlâhîde dahil olanlar, o Zât-ı Zülcelâlin, mutîler için bir dâr-ı mükâfat ve âsiler için bir dâr-ı mücâzat ihzar ettiğini ve pek metin vaadlerle şedit tehditleri olduğunu kat’î ihbar ediyorlar.

Mevlevî: Mevlevîlik tarikatına mensup kimse	Mâlikü'l-Mülk: herşeyin gerçek sahibi olan Allah
Sâni: herşeyi mükemmel bir san’atla yaratan Allah	Zât-ı Zülcelâl: sonsuz haşmet sahibi olan yüce Zât, Allah
arz: dünya	azametli: büyük, büyük heybet sahibi
azîm: büyük	bina edilmek: kurulmak
binaenaleyh: bundan dolayı	bâki: devamlı, kalıcı
cüz: parça	dahil olmak: katılmak
delâlet etmek: göstermek, işaret etmek	dâr-ı mücâzat: ceza yeri
dâr-ı mükâfat: mükâfat, ödül yeri	ebedî: sonsuz
ehlî: evcil	ervah-ı neyyire ashabı: nurlu ruh sahipleri; manevî âlemlerdeki nurlara ulaşan büyük zâtlar
esas: temel	fâni: geçici
güz: sonbahar	hakikat: her şeyin aslı ve esası, gerçek mahiyeti
hezeyan: boş söz, saçmalama	ihbar etmek: haber vermek
ihtişamlı: haşmetli, heybetli	ihzar etmek: hazırlamak
itimat etmek: güvenmek	kaim olmak: varlığı devam etmek, ayakta durmak
kat'î: kesin	keza: bunun gibi
kudret: Allah’ın bütün varlığı kuşatan güç ve iktidarı	kulûb-u münevvere aktabı: kalp aracılığıyla nurlara ulaşan ve manevî bir kutup hâline gelen insanlar
kurb-u huzur-u İlâhî: İlâhî yakınlığa ulaşma makamı	maahaza: bununla beraber, bununla birlikte
ma’raz: bir şeylerin sergilendiği yer	menzil: durak, oturulan yer, mekân
metin: sağlam	muazzam: azametli, çok büyük
mutî: itaat eden, emre uyan	muvakkat: geçici
mütebeddil: değişken	raks ve hareket: oynama, düzenli bir şekilde hareket etme
rububiyet: Allah’ın bütün varlıklar üzerindeki malikiyet ve egemenliği, her varlığı yaratılış amacına hikmetle ulaştıran terbiyesi	rububiyet-i sermediye: Allah’ın bütün varlıklar üzerindeki kesintisiz mâlikiyet ve egemenliği ve her varlığı yaratılış amacına hikmetle ulaştıran kesintisiz terbiyesi
sair: başka	saltanat: egemenlik, hâkimiyet
saltanat-ı ebediye: sonsuz hakimiyet; Allah’ın sonsuz egemenliği, hâkimiyeti	sekene: sakinler, ikamet edenler
seyyarat: gezegenler	tagayyürsüz: değişmeyen, sabit
tahrip etmek: bozmak	tanzim: düzenleme
tasdik etmek: doğrulamak, onaylamak	tebdil etmek: değiştirmek
tebeddülât: değişimler	teshir: boyun eğdirme, itaat ettirilme
teşhir: sergileme	tâbi olmak: uymak
ukul-ü nuraniye erbabı: nuranî akıl sahipleri; akıl yoluyla manevî hakikatlerin nuruna ulaşan kişiler	vaad: verilen söz
vaziyet: durum	vücud: varlık
zahir: dış görünüş	zarurî: zorunlu
zelil: aşağı, alçak	zâil: gelip gidici
âlem: dünya, evren	âsi: isyan eden
âsâr: eserler	şedit: şiddetli
şems: güneş	şuâ: ışık hüzmesi, ışın
şâşaalı: gösterişli, göz alıcı

 

[Huseyni]

Cevap: Lâsiyyemalar - Sayfa: 67


Malûmdur ki, vaadleri ifa etmemek bir züldür. Hâlık-ı Âlem züll ve zilletlerden münezzehtir. Ve aynı zamanda, o hakikati ihbar eden ehl-i hakikat ve enbiya ve evliya ve asfiya cemaatlerine kâinat bütün âyâtıyla, kelimatıyla, zâhir olarak ihbarlarını teyid ve takviye ediyor. Ey insan! Bu haberden daha doğru bir haber ve bu sözden daha doğru bir söz var mıdır?

Ve keza, bu âlemin mutasarrıfı, dar ve muvakkat şu arz meydanında, âlem-i âhiretin büyük meydanının çok misallerini, nümunelerini her vakit gösteriyor.

Ezcümle: Bahar mevsiminde arzın sathında yapılan nebatî haşirlere dikkat lâzımdır. Evet, altı gün zarfında, o karışık nebatatın tohumlarından ölmüş, çürümüş, kaybolmuş olan cesetleri galatsız, haltsız kemâ fi’s-sâbık inşa ve iâde etmekle, arz meydanında nebatî haşirleri yapan kudret, semâvat ve arzı altı günde halk etmesinden âciz değildir. Ve o kudrete nazaran göz işareti kadar kolay olan haşr-i insanîyi yapmamak imkânı var mıdır? Evet, haşr-i nebatîde kelimeleri, yazıları tamamen silinmiş üç yüz bin kadar sahifeleri, birlikte, bilâhalt ve bilâgalat, kısa bir zamanda eski yazılarını iâde eden bir kudrete tek bir sahifeden ibaret bulunan haşr-i insanî ağır gelir mi? Hâşa!

İşte o kudret sahibi, lisan-ı Kur’ân’la emrettiği,

فَانْظُرْ اِلٰۤى اٰثَارِ رَحْمَتِ اللهِ كَيْفَ يُحْىِ اْلاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَاۤ اِنَّ ذٰلِكَ لَمُحْىِ الْمَوْتٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَىْءٍ قَدِيرٌ

1​

âyet-i kerimesi bu meselenin hakikat olduğuna sarahatle şehadet ediyor.

Ey aziz arkadaş! Cenâb-ı Hakkın şu tasarrufatından ve şuûnatından anlaşıldı



[NOT]

Dipnot-1 “Şimdi bak Allah’ın rahmet eserlerine: Yeryüzünü ölümünün ardından nasıl diriltiyor. Bunu yapan, elbette ölüleri de öylece diriltecektir. O herşeye hakkıyla kàdirdir.” Rum Sûresi, 30:50.



[/NOT]

Cenâb-ı Hak: Hakkın tâ kendisi olan, şeref ve yücelik sahibi Allah	Hâlık-ı Âlem: bütün evreni ve varlık âlemini yaratan Allah
arz: dünya	asfiya: Hz. Peygamber yolundan giden ilim ve takvâ sahibi velî kullar
aziz: çok değerli, izzetli	bilâgalat: hatasız, yanlışsız
bilâhalt: karıştırmadan	cemaat: topluluk
ehl-i hakikat: hakikat ehli; hakikatlere ulaşan veya ulaşmayı temel alanlar	enbiya: nebiler, peygamberler
evliya: Allah’ın sevgili kulları, veliler	ezcümle: meselâ, örneğin
galatız: hatasız, yanlışsız	hakikat: her şeyin aslı ve esası, gerçek mahiyeti
halk etmek: yaratmak	haltsız: karıştırmaksızın
haşir: öldükten sonra âhirette yeniden diriltilip Allah’ın huzurunda toplanma	haşr-i insanî: insanın öldükten sonra âhirette yeniden diriltilip Allah’ın huzuruna getirilmesi
haşr-i nebatî: bitkilerin öldükten sonra her baharda yeniden yaratılması	hâşa: asla öyle değil
ifa etmek: yerine getirmek	ihbar: haber verme
inşa etmek: bina etmek, yapmak	kelimat: kelimeler
kemâ fi’s-sâbık: aynen eskisi gibi	keza: bunun gibi
kudret: güç, iktidar; Allah’ın bütün varlığı kuşatan güç ve muktedir olan iktidarı	lisan-ı Kur'ân: Kur’ân dili ve lisanı
malûm: bilinen	misal: benzer
mutasarrıf: mülkünde dilediği gibi tasarruf eden	muvakkat: geçici
münezzeh: arınmış, temiz	nazaran: bakarak, –göre
nebatat: bitkiler	nebatî: bitkisel
nümune: örnek	sarahatle: açık bir şekilde
satıh: yüzey	semâvat: gökler
takviye: güçlendirme, destekleme	tasarrufat: tasarruflar, herşeyi dilediği gibi kullanma ve yönetmeye dair işler
teyid: doğrulama	vaad: verilen söz
zillet: alçaklık, aşağılık	zâhir: açık, görünür
zül: alçaklık	âciz: güçsüz
âlem-i âhiret: öldükten sonraki hayat, âhiret âlemi	âyât: âyetler, deliller
şehadet etmek: şahid olmak	şuûnat: hâller, durumlar, işler